SP jaaroverzicht 1998

Uit: B. de Boer, P. Lucardie, I. Noomen en G. Voer­man, 'Kroniek 1998. Overzicht van de partijpolitieke gebeurte­nissen van het jaar 1998' in: G.Voerman (red.), Jaarboek 1998, Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen (Groningen 1999), 14-94, aldaar 78-83.

Inleiding

Het verkiezingsjaar 1998 was voor de SP het ’Jaar van de Tomaat’. De tomaat symboliseerde het protest van de partij tegen het ’neo-liberale’ beleid van de paarse coalitie. Deze strategie bracht de SP opnieuw winst: het aantal zetels in de gemeenteraden en in de Tweede Kamer steeg behoorlijk. Ook het ledental van de SP groeide in 1998. Eind februari zei de partij 23.900 leden te tellen, waarmee ze de SGP als de vierde partij van het land zou hebben ingehaald. Uitgerekend vlak voor de Tweede-Kamerverkiezingen werden het er 25.000 precies.

Programma en kandidaatstelling Tweede-Kamerverkiezingen

Op 24 januari kwam het verkiezingscongres van de SP in Bussum bijeen. Het congres stelde naast het verkiezingsprogramma de kandidatenlijst vast (zie Jaar­overzicht 1997). De partijraad van 13 december 1997 had de eerste twaalf kandidaten voor-gedragen. Wat betreft de volgorde van de eerste vijf plaatsen nam het congres deze ongewijzigd over: als lijsttrekker werd met algemene stemmen Tweede-Kamerfractievoorzitter J.G.C.A. Marijnissen aange­wezen. Na hem kwam zijn fractiegenoot R.J.L. Poppe. Op nummer drie stond het Eerste-Kamerlid J.M.A.M. de Wit. Hij werd gevolgd door de medewerkster van de Tweede-Kamerfractie mevr. A.C. Kant. Een poging om haar op de derde plaats te krijgen mislukte. De vijfde positie werd bezet door H. van Bommel.

Op het conceptverkiezingsprogramma Tegengas waren door de afdelingen 46 inhoudelijke wijzigingsvoors-tellen ingediend, waarvan ongeveer de helft door het congres werd aanvaard. Voorstellen die niet de zegen hadden van het partijbestuur, haalden het veelal niet. Verder stelde het congres de verkorte weergave van het program, Tien keer tegengas geheten, vast. In haar verkie­zingsprogramma pleitte de SP onder andere voor gratis onderwijs en openbaar vervoer, en een drastische verkleining van de inkomens-verschillen.

Lijsttrekker Marijnissen zette zich in zijn congrestoespraak af tegen het paarse regeringsbeleid. Hij nam de term ’stoorzender’, waarmee PvdA-leider Kok eerder de SP wat kleinerend had getypeerd, gretig over: ’Ik denk dat we het woord "stoorzender" moeten claimen als een soort geuzennaam’ (NRC-Handels­blad, 26 januari 1998).

Gemeenteraadsverkiezingen

De partijraad had in december 1997 strenge normen vastgesteld waaraan afde­lingen moesten voldoen, wilden zij aan de gemeenteraadsverkiezingen kunnen deelnemen (zie Jaaroverzicht 1997). De SP was aanvankelijk van plan in 58 gemeenten mee toe doen, maar besloot op het laatste nippertje ook in Haarlem een lijst in te dienen. In 24 van deze 59 gemeenten was de partij nog niet in de gemeenteraad vertegenwoordigd.

De gemeenteraadsverkiezingen verliepen voor de SP met een winst van een­derde zeer succesvol. In Oss en Heerlen werd de partij met respectievelijk dertien en acht zetels voor het eerst de grootste raadsfractie. Hier en daar verloor de SP wat. In Doesburg en Schijndel liep het stemmenpercentage enigszins terug, maar handhaafde de partij haar oude zeteltal en bleef zij ook de grootste partij in de gemeenteraad. In Leidschendam, Vlaardingen en Zoeter­meer, alledrie gemeenten met een aanzienlijke SP-fractie, moest de SP zetelverlies incasseren. Toch was partijleider Marijnissen zeer tevreden: ’een mooiere generale voor de finale van 6 mei hadden we ons niet kunnen wensen’ (de Tribune, 20 maart 1998).

Collegevorming

Door het succes bij de raadsverkiezingen steeg het aantal wethouders van de SP. In Oss, waar de SP in 1996 met twee personen tot het college was toegetreden (zie Jaaroverzicht 1996), kreeg zij er een derde wethouderszetel bij. Deze werd ingenomen door mevr. M.A. Marijnissen, de echtgenote van de partijleider. Daarnaast trad de SP met twee wethouders toe tot het college van Uden en met één in dat van Schijndel. In Heerlen, waar de SP de grootste partij was geworden, bleef zij buiten het college van burgemeester en wethouders.

Tweede-Kamerverkiezingen

Op 22 maart vierde de SP de uitslag van de raadsverkiezingen in het ’Land van Ooit’, een pretpark bij Drunen. Zo’n 4.500 mensen woonden volgens de partij deze dag bij. Op de bijeenkomst werd ook het startschot gegeven voor de cam­pagne voor de Tweede-Kamerverkie-zingen. Campagneleider was partijsecretaris T. Kox. Eén van de opvallende wapenfeiten van de SP was het contract dat zij als eerste politieke partij met de STER sloot voor het uitzenden van reclame­spotjes op televisie.

In het kader van de verkiezings-campagne trok het circus ’De Lachende Tomaat’ door het land. In de optredens werden straatacts gecombineerd met de presen­tatie van een kamerkandidaat. Een partijaffiche met de leus ’Alwéér vertraging? Stem tegen, stem SP’ die was bedoeld voor stations van de Nederlandse Spoor­wegen, werd geweigerd door het bureau dat de stationsreclame verzorgde.

De winst van drie zetels bij de kamerverkiezingen werd door de partij uitbundig gevierd, alhoewel het er twee minder waren dan waarop was gehoopt. De SP­-fractie telde nu vijf zetels. Marijnissen was hiermee zeer ingenomen: ’de SP is nu afgetekend de zesde partij in het parlement’ (de Tribune, 22 mei 1998).

Affaire Lammerts

Op 20 juli zegde S. Lammerts, fractievoorzitter van de SP in de Provinciale Staten van Groningen, zijn partijlidmaatschap op. Op 30 december 1997 was bij rellen in de Groninger Oosterparkbuurt zijn woning vernield (zie ook in deze Kroniek onder PvdA). In juli deelde T. Bakker, de voorzitter van het SP-district Groningen, Lammerts mee dat deze niet meer kandidaat zou worden gesteld voor de Provinciale Statenverkiezingen van maart 1999. Bakker vroeg zich af of Lammerts door ’zijn sterk individualistische optreden in de media... de bindende figuur is die de nieuwe, naar verwachting grote fractie nodig heeft’ (Trouw, 14 juli 1998). Volgens Bakker zou een ruime meerderheid van de afde­lingsvoorzitters in het Groninger district deze opvatting delen, maar desgevraagd bleken deze niet allen deze mening toegedaan. Wat later bleek dat Bakker een procedurefout had gemaakt en Lammerts op eigen gezag de wacht had aangezegd. De afdelingsvoorzitters spraken nadien evenwel hun vertrouwen uit in de districtsvoorziter.

Nadat Lammerts de SP had verlaten, hekelde hij de ’stalinistische en centra­listische tradities’ in deze partij. Lammerts bleef op persoonlijke titel lid van de Groninger Staten. Begin augustus ging hij over tot de oprichting van een nieuwe partij: de Onafhankelijke Partij Groningen (later Onafhankelijke Politieke Partij Groningen geheten; OPPG), een ’belangenpartij voor stad en provincie’. De OPPG besloot deel te nemen aan de verkiezingen voor de Provinciale Staten in 1999.

Onrust in de partij

Niet alleen in Groningen, maar ook elders in het land ontstonden in een aantal afdelingen en gemeenteraadsfracties conflicten, die resulteerden in het opstappen van verschillende raadsleden.

In Emmen scheurde begin januari de SP-fractie in de gemeenteraad (zie Jaar­overzicht 1997). Twee dissidenten, die ook deel uitmaakten van het afdelingsbestuur, stapten op en vormden de groepering ’Socialisten ’98’.De ledenvergadering van de SP-afdeling veroordeelde hun handel-wijze en eiste de twee raadszetels op.

In de SP-afdeling Zoetermeer deden zich problemen voor bij het opstellen van de kandidatenlijst voor de raadsverkiezingen. Een elftal leden maakte bezwaar tegen de lage, onverkiesbare plaats die het bestuur het zittende raadslid mevr. N. Hoogeveen had toebedeeld. De ledenvergadering van 14 januari volgde het afdelingsbestuur echter en besloot zelfs Hoogeveen geheel van de lijst te schrappen. Deze stapte daarop uit de SP-raadsfractie.

In Haarlem zegde het nieuw gekozen raadslid B. van Tongeren zijn lidmaat­schap van de SP op, nog voor de installatie van de nieuwe gemeenteraad. In Tiel verklaarde M. Peelen onmiddellijk na zijn beëdiging als raadslid dat hij voor de SP bedankte. Hij zei zich te willen aansluiten bij GroenLinks.

In Leeuwarden verliet het raadslid mevr. D. de Haan enkele maanden na de verkiezingen de fractie van de SP na onenigheid over haar onkosten-vergoeding. Zij bleef als onafhankelijke lid van de raad. In Etten-Leur was het negentienjarige raadslid S. Anijs sinds de zomer vrijwel niet aanwezig geweest op de raads- en commissievergaderingen. De plaatselijke SP-afdeling besloot vervolgens eind november de zetel op te geven. Enkele weken later werd Anijs als partijlid geroyeerd.

Partijsecretaris Kox weet het opstappen van de raadsleden voor een deel aan de snelle groei van de SP. De omstandigheden per afdeling konden verschillen maar, zo meende hij ’de rode draad door die situaties is toch dat er iets verkeerd is gegaan in de voorbereiding en de selectie’. Hierbij was ook het feit van invloed dat de afdelingen in de SP veel autonomie hadden, aldus Kox (de Tribune, 23 oktober 1998).

Mede op Lammerts’ initiatief werd op 19 september een bijeenkomst belegd van gewezen SP-leden uit onder meer Amsterdam, Zoetermeer, Haarlem, Leeuwarden en Groningen, onder andere om de mogelijkheid na te gaan van de oprichting van een landelijke politieke partij. Begin november werd echter op een bijeenkomst in Lelystad besloten hiervan af te zien.

Provinciale Statenverkiezingen 1999

In 1998 startte de SP de voorbereidingen voor de verkiezingen voor de Provin­ciale Staten. De provinciale vergaderingen van gekozen afdelingsbestuurders stelden de kandidatenlijsten op. De SP was niet van plan aan de verkiezingen deel te nemen in Friesland, Drenthe, Flevoland en Zeeland. In december besloot de partijraad dat de SP bij deze verkiezingen lijstverbindingen met GroenLinks mocht aangaan. Een jaar eerder had de partijraad zo’n vorm van samenwerking nog afgewezen voor de Tweede-Kamerverkiezingen. De SP verwachtte dat haar zeteltal zou groeien van twaalf naar zo’n twintig à dertig.

Europese verkiezingen 1999

De partijraad van december wees als lijsttrekker voor de Europese verkiezingen E. Meijer aan. Volgens de partij bestond er een goede kans dat hij zijn opwachting in het Europees Parlement zou maken. Meijer was in maart 1996 lid geworden van de SP. Daarvoor was hij actief geweest in GroenLinks en de PSP.

Acties

Op 14 maart hield het comité ‘Zorg voor iedereen’ een landelijke bijeen-komst. Het comité, dat in september 1997 op instigatie van de SP was opgezet, kantte zich tegen de toenemende ’tweedeling’ in de gezond-heidszorg. Door verschil­lende overheidsmaatregelen zou de toegang tot bepaalde gezondheidsvoor­zieningen voor financieel minder draagkrachtige groepen bemoeilijkt worden. Een verslag van de bijeenkomst werd door de SP gepubliceerd onder de titel Insluipende ongelijkheid. Verslag van de landelijke dag tegen de tweedeling in de zorg.

Op 1 mei, de Dag van de Arbeid, voerde de SP actie bij de Optiebeurs in Amsterdam. Met kettingen werd de deur afgesloten, waardoor het gebouw enkele uren niet toegankelijk was. De actie ’Gesloten Beurs’was bedoeld om aandacht te vragen voor ’het hand in hand gaan van schaamteloze verrijking en schandelijke verarming in Nederland’ (de Tribune, 22 mei 1998).

In september werd bekend gemaakt dat de overheid een ’asbestinstituut’ had opgericht. Tot deze instelling, waarvoor de SP jarenlang had geijverd (zie het Jaaroverzicht 1995 en het Jaaroverzicht 1996), konden asbestslachtoffers zich richten met verzoeken tot schadeloosstelling. Wanneer zo’n claim werd erkend, ontvingen zij (of hun nabestaanden) 90.000 gulden smartengeld en een gehele vergoeding van de materiële schade.

Op 30 oktober werd op initiatief van het Tweede-Kamerlid van de SP Van Bommel het comité ‘Laat de Betuwelijn varen!’opgericht. Dit comité beoogde het verzet te bundelen dat leefde tegen deze nieuwe goederenspoorlijn. In het aanbevelingscomité namen onder meer R. van Duijn van De Groenen en A. Heertje zitting.

Partijcongres mei 1999

De partijraad van 6 juni besloot het achtste partijcongres te houden op 1 mei 1999. Op het congres zal de organisatie en werkwijze van de SP centraal staan, in het licht van de sterke kiezers-en ledengroei die de partij sinds 1994 doormaakte. In september en oktober werden er regionale bijeenkomsten gehou­den van afdelingsbestuurders, die daar hun mening konden geven over de ’kansen en bedreigingen’van de SP (de Tribune, 20 november 1998). Aan het einde van het jaar werd in de afdelingen het verslag besproken van de ontwikkeling van de SP sinds het partijcongres in juni 1996.

Ter voorbereiding van het partijcongres belegde het Jongerenteam van de SP op 20 november een jongeren-conferentie. Een grote meerderheid van de zestig aanwezigen was tegen de oprichting van een aparte jongerenorganisatie van de SP. Deze opvatting week af van de uitkomst van een enquête die in oktober aan alle partijleden onder de 27 jaar was gestuurd. Van de respondenten vond 56% dat zo’n organisatie gewenst was.

Partijbijeenkomsten

Op 28 maart werd in Oss de ’Dag van de Toekomst’gehouden. Onge-veer veer­tig jonge SP-leden uit het hele land ontmoetten elkaar hier. Zij discussieerden onder meer met partijleider Marijnissen.

De SP-Onderwijsgroep belegde op 5 oktober een themabijeenkomst met als titel ’Paarse wolken boven het beroepsonderwijs en de volwassenen-educatie’. Spre­ker was het Tweede-Kamerlid Van Bommel.

Publicaties

In januari verscheen bij ’Ketch-Up Press’, een aan de SP gelieerde uitgeverij, Alles kids? Pleitnota voor gelijke kansen. De SP-ers H. van Bommel, J. Hermans, A. Meijers en I. Palm schetsten hierin de gevolgen van de sociaal­economische tweedeling voor de positie van jongeren. De nota was opgesteld in opdracht van de SP. In april publiceerde dezelfde uitgeverij Groeiend verzet en andere verhalen over de natuur en het milieu van milieu-activist en Kamerlid Remi Poppe. H. Steenhuis en P. van den Blink tekenden uit de mond van Poppe zijn ervaringen in allerlei milieu-acties op.

In maart verscheen een nieuw boek van politiek leider Marijnissen, Effe dimmen! Een rebel in Den Haag geheten. Marijnissen deed hierin onder meer verslag van zijn lidmaatschap van de Tweede Kamer sinds 1994.

Op 20 november presenteerde de SP de Atlas van de Macht. N. Schouten, K. Glastra van Loon, T. Kox en P. de Ridder gaven hierin een overzicht van de ‘50 machtigste bedrijven, de 100 machtigste ondernemers en hun netwerken’. Alle partijleden kregen het boek cadeau, met daarbij het verzoek als tegenpres­tatie een nieuw lid voor de partij te werven.

Personalia

Op 19 mei werd R.F. Ruers lid van de Eerste Kamer. Hij volgde De Wit op, die op 6 mei was verkozen tot Tweede-Kamerlid.