Je hebt vast weleens een pakje sigaretten met van die schokkende foto’s in handen gehad. Geamputeerde lichaamsdelen, verrotte tanden, een jong iemand die bloed ophoest… En dat vaak ook nog met een tekst als ‘Sigaretten bevatten kankerverwekkende stoffen’. Niet bepaald goede reclame voor roken, zou je denken. Het idee erachter is simpel: als mensen zien wat ze zichzelf aandoen door te roken, zullen ze wel stoppen. Toch blijven mensen massaal zulke pakjes kopen: in 2021 rookte 19% van de volwassen Nederlanders. Hoe kan dat?

Het idee is goed, de uitvoering…

Bij het vak ‘Benaderingen in taal en taalgebruik’ leerden we hoe je gezondheidsboodschappen op onder andere sigarettenpakjes zo effectief mogelijk kunt maken. Een optimale boodschap benoemt niet alleen een probleem, maar spreekt z’n ontvangers op maar liefst vier manieren aan: hij laat weten wat ze kunnen doen aan hun probleem, hoe effectief het ingrijpen gaat zijn, hoe ernstig de gevolgen van het probleem zijn en hoe vatbaar ze daarvoor zijn. 

Gewapend met deze kennis bekeken we de boodschappen op sigarettenpakjes en stelden we vast in welke opzichten ze te wensen overlieten. Mijn pakje bevatte bijvoorbeeld alleen enge foto’s en waarschuwende opschriften. Goed bedoeld, maar iemand die al wil stoppen met roken en alleen niet weet hoe, heeft hier niet zo veel aan. En dreigen met een gruwelijke ziekte heeft geen zin bij mensen die droogjes opmerken dat de kans daarop wel heel klein is. Zelfs al hebben ze milde klachten, heeft het dan na twintig jaar nog zin om te stoppen? En de mensen die wél bang worden van al dat naars? Goeie kans dat ze bang worden voor de foto’s, in plaats van voor roken. Je hebt ze dan zo mogelijk nog verder van de wal in de sloot geholpen. 

Het goede voorbeeld

Hoe ziet een goede antirookcampagne er dan wél uit? Tips om mensen te helpen bij het stoppen zijn altijd handig. ‘Stoppen in stappen’, bijvoorbeeld. Zo wordt de drempel minder hoog. Het kan ook effectief zijn om geen aandacht te leggen op de nadelen van roken, maar op de voordelen van stoppen. Zo bespaar je wekelijks flink wat geld. Dit kun je bijvoorbeeld gebruiken voor uitjes of een nieuwe hobby ter afleiding.

Het is natuurlijk wel lastig om een lijst met tips op een sigarettenpakje te proppen. En mensen vinden het ook niet prettig om te horen wat ze allemaal wel of niet moeten doen. Zo’n uitgebreide gezondheidsboodschap kun je daarom het beste verwerken in een (strip)verhaaltje. Mensen identificeren zichzelf namelijk vaak met een personage, wanneer ze op een bepaalde manier op hem of haar lijken. In dit geval zou dat roken zijn, in combinatie met een bepaalde reden om te stoppen. Door deze identificatie zijn lezers minder snel geneigd om zich te verzetten tegen de boodschap van een verhaal. Ook zijn ze zich dan eerder bewust dat zij dezelfde risico’s lopen als het personage. Als die dan een goede oplossing voor zijn probleem vindt, draagt dit ook bij aan het zelfvertrouwen van de lezer. Als hij kan stoppen met roken, kan ik het ook!

Tussen de regels door lezen

Daar komt nog bij dat mensen over het algemeen verhaaltjes leuk vinden. Hierdoor zijn ze minder geneigd om gezondheidsboodschappen te vermijden dan wanneer ze nare foto’s zien. Gezondheidscampagnes die gebruikmaken van zulke stripverhaaltjes, kunnen die dus ook op veel plekken kwijt: op billboards op openbare plekken zoals bushokjes, stations en straten, bij supermarktkassa’s, in kranten en noem het maar op.

Waarschijnlijk zal niemand z’n hoofd schudden over zulke verhaaltjes. Dat is omdat onze volksgezondheid cruciaal is. Maar met de verhalenvorm kun je alle kanten op, en lang niet altijd de goede. Men kan bijvoorbeeld ook eerst de nadelen van roken en de voordelen van stoppen benoemen, om vervolgens e-sigaretten aan te prijzen als alternatief. Het blijft dus superbelangrijk dat we als lezers opletten wat we voor onze neus hebben. Het doel van een boodschap is immers net zo belangrijk als de inhoud. Door ons daarop te richten, kunnen we slechte beïnvloeding minimaliseren.

Wil je meer lezen van Hilde? Ze schreef ook een blog over taalverwerving en over een toneelstuk uit de zestiende eeuw.