Società Dante Alighieri in Nederland

Ondanks het feit dat Nederland nooit een belangrijke bestemming voor Italiaanse emigranten is geweest, zijn ook hier lokale afdelingen van de Società opgericht dankzij de persoonlijke inspanningen van Romano Guarnieri (1893-1955). Hij studeerde Romaanse talen aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij werd in 1926 benoemd tot docent Italiaans aan de Universiteit van Amsterdam en in 1934 tot bijzonder hoogleraar Italiaans aan de Universiteit Utrecht.

Guarnieri wordt gezien als een zeer omstreden figuur. Vanaf het begin van de jaren twintig van de vorige eeuw steunde hij het fascisme openlijk en gaf hij in Italiaanse en Nederlandse kranten en tijdschriften hoog op van Mussolini’s idealen. Mussolini benoemde Guarnieri in 1927 zelfs als waarnemend consul voor Italië in Nederland.

Zijn steun aan het fascistische regime nam een duistere wending in zijn leven toen Mussolini de antisemitische wetten van nazi-Duitsland goedkeurde, gevolgd door de Duitse bezetting van Nederland in 1940. Dit markeerde de eerste breuk van Guarnieri met het fascisme omdat zijn vrouw, Carla Simons, Joods was. Guarnieri is nooit voorstander geweest van welke vorm van antisemitisme dan ook. Carla werd in 1943 opgepakt, samen met veel andere Joden. Guarnieri gebruikte zijn connecties om zijn vrouw vrij te krijgen en maakte daarbij, ironisch genoeg, gebruik van zijn reputatie als fervent voorstander van het fascistische regime. Dat kon niet verhoeden dat Carla, net als veel andere Nederlandse Joden, een paar maanden later werd gedeporteerd naar Auschwitz, waar ze stierf.

Na de Tweede Wereldoorlog werd Guarnieri vrijgesproken door de wetenschapscommissie die moest beoordelen of hij tijdens de oorlog een collaborateur was geweest. Hij werd gerehabiliteerd als hoogleraar, maar veel mensen bleven hem wantrouwen vanwege zijn eerdere loyaliteit aan de Fascistische Partij, waarvan hij wel afstand had genomen. Guarnieri keerde na zijn pensionering in 1952 terug naar Italië, waar hij overleed. Ondanks zijn omstreden verleden en tragische leven was Guarnieri van groot belang voor het onderzoek naar de Italiaanse taal en cultuur in Nederland, en zonder hem zou La Dante niet hebben bestaan.

Tussen 1934 en 1939 werden er door het hele land lokale verenigingen van La Dante opgericht. De leden van de organisatie in Nederland zijn bijna uitsluitend Nederlands. Sommige verenigingen staakten hun activiteiten vanwege de fascistische sympathieën van de organisatie, en pakten die pas na de Tweede Wereldoorlog weer op.

La Dante Groningen

In veel grote steden in Nederland zijn verenigingen van La Dante te vinden. De vereniging in Groningen is op 1 december 1924 opgericht, toen Giovanni di Casamichela, hoogleraar Italiaanse taal- en letterkunde aan de Rijksuniversiteit Groningen, een briefwisseling begon met de hoofdvestiging van La Dante. Hij was  geïnteresseerd in het oprichten van een vereniging in de stad. Hij vroeg om boeken om een sociale bibliotheek te kunnen opzetten, en financiële steun om het initiatief verder te ontwikkelen en meer leden te werven. De vereniging kreeg de naam “Vereniging Noord-Nederland” omdat de aangrenzende provincies Friesland en Drenthe er ook deel van uitmaakten. Het eerste bestuur van de vereniging, onder voorzitterschap van professor Di Casamichela, was slechts tijdelijk.

De vereniging Groningen is vanaf haar oprichting geïnteresseerd geweest in het verwerven van boeken voor haar bibliotheek. De collectie nam in de jaren dertig van de vorige eeuw snel in omvang toe. Professor Giovanni di Casamichela schonk enkele werken uit zijn privécollectie. Met ingang van 1931 schonk de hoofdvestiging van La Dante in Rome de vereniging in Groningen een abonnement op verschillende culturele en politieke tijdschriften. In januari 1933 stuurde de hoofdvestiging een exemplaar van La Vita di Arnaldo van Mussolini, en een jaar later het tijdschrift Critica Fascista van Giuseppe Bottai en anderen. In september 1934 werden er nog eens dertig nummers toegezonden, en in maart 1935 schonk dr. Augusta Garcia, docent Italiaanse taal- en letterkunde aan de Rijksuniversiteit Groningen, veertig boeken.

In verband met de oorlog en de economische situatie daalde het aantal leden van de vereniging in oktober 1940 van vierentwintig naar acht. De drie resterende bestuursleden besloten de activiteiten van de vereniging op te schorten en de bibliotheek voor publiek gebruik onder te brengen bij de Universiteitsbibliotheek Groningen. In maart 1941 werd de opschorting van alle activiteiten officieel bekrachtigd.

In 1946 herstelde voorzitter Roos de contacten met de hoofdvestiging om de vereniging weer nieuw leven in te blazen, wat gebeurde in januari 1947. De hoofdvestiging in Rome schonk nieuwe abonnementen op tijdschriften en stuurde vier boekenpakketten. De tijdschriftabonnementen werden in 1949 en 1950 nog een keer verlengd.

Er is geen informatie beschikbaar over de vraag of de collectie werd overgebracht van de Universiteitsbibliotheek naar een andere locatie tegen de tijd dat de vereniging in Groningen werd gerehabiliteerd. Afdelingen van La Dante buiten Italië hebben vaak geen vaste locatie. In 1930 werd een speciale catalogus van de collectie gepubliceerd, met in 1950 een toevoeging die alleen in het Italiaans beschikbaar was. In haar journalen dateert de Universiteitsbibliotheek Groningen het eerste bruikleen van La Dante in 1961.

In 1991 publiceerde collectiespecialist Jelle Kingma de brochure Kunst, cultuur en politiek in Italië 1920-1940, een verzameling studies naar de invloed van Italiaanse kunst en cultuur in de noordelijke provincies van Nederland. Gelijktijdig werd er in de bibliotheek een tentoonstelling over hetzelfde onderwerp gehouden.

De afdeling Groningen telt op dit moment circa veertig Nederlandse leden die Italië een warm hart toedragen. Ze houden regelmatig bijeenkomsten over de Italiaanse taal en cultuur, en Valerio Cugia, het enige lid van Italiaanse afkomst, houdt een literaire salon bij hem thuis.

Alles welbeschouwd getuigen La Dante Groningen en de Bibliotheca Italiana van de rol van de Italiaanse cultuur en het twintigste-eeuwse fascisme in Noord-Nederland. De Bibliotheca Italiana blijft een interessante collectie voor eenieder die geïnteresseerd is in fascistische kunst, politiek en cultuur.