Bibliotheca Italiana bij de UB

De meeste studenten snuiven weleens een vleugje Italiaanse cultuur op, maar slechts weinigen weten dat Nederland een van de 84 landen is waar afdelingen - comitati - van de Società Dante Alighieri gevestigd zijn. Een van die verenigingen bevindt zich hier in Groningen.

Società Dante Alighieri

Op 11 mei 1899 richtte een groep intellectuelen onder aanvoering van Giosuè Carducci de Società Dante Alighieri op, met het doel om 'de Italiaanse taal en cultuur wereldwijd te beschermen en te verspreiden door de banden van landgenoten in het buitenland met het moederland te versterken en door de liefde en bewondering van buitenlanders voor de Italiaanse cultuur te bevorderen'. De belangrijkste missie van de organisatie was tweeledig en hield verband met de periode in de geschiedenis waarin La Dante werd opgericht. Ten eerste wilde de organisatie toezien op de gezondheid van de migranten en op de inschepingsvoorwaarden. Ten tweede wilde zij Italiaanse migranten een kleine verzameling boeken meegeven die onderwijzers tijdens de bootreis konden gebruiken om ongeletterde landgenoten te onderrichten. Met dat doel voor ogen werden er mobiele bibliotheken opgericht. In 1920-’21 telde de organisatie 200 verenigingen in Italië en zijn voormalige koloniën, en 93 daarbuiten.

Tussen 1903 en 1932 was Paolo Boselli voorzitter van La Dante. In die jaren werden er ingrijpende veranderingen in gang gezet. Nadat Benito Mussolini in 1924 de hoofdvestiging had bezocht, werd Palazzo Firenze in Rome in 1926 bij koninklijk besluit aangewezen als de locatie voor La Dante. In 1932 werd Giovanni Celesia di Vegliasco door de fascistische regering benoemd tot voorzitter van de vereniging. De regering had de Società in het beruchte jaar 1938 volledig onder controle. Joodse medewerkers en collaborateurs werden door middel van een persoonlijke briefwisseling met de voorzitters van de verschillende verenigingen het land uitgezet. Mussolini gebruikte de organisatie voor zijn Italië-gezinde propaganda en stelde in 1931 statuten op waarin de vereniging werd gedwongen het woord Italianità ('Italianiteit') op te vatten als synoniem voor 'fascisme'. Ook probeerde hij in 1938 de buitenlandse afdelingen van La Dante die onder zeggenschap van de Italiaanse ambassades stonden, op te heffen. Dat lukte niet, maar de fascistische periode heeft de reputatie van het instituut als onafhankelijke organisatie wel beschadigd, omdat de oprichters ervan tot dan toe altijd politieke vrijheid, en vrijheid van godsdienst hadden voorgestaan.

Na de bevrijding in 1944 kwamen jonge leden van La Dante met een manifest, wat de wedergeboorte van de vereniging na de oorlog inluidde. In 1945 stond in een nieuw democratische statuut:

De in 1889 opgerichte Società Dante Alighieri heeft ten doel de Italiaanse taal en cultuur wereldwijd te beschermen en te verspreiden, onafhankelijk van welke politieke voorkeur, ras, nationaliteit, geloof of ideologie dan ook. Deze onafhankelijke vereniging is voor iedereen die de Italiaanse taal, verbonden met het humanisme en de universele taal van de muziek, een warm hart toedraagt en die zich in moreel opzicht laat inspireren door het lichtende voorbeeld van de figuur Dante.

Dit statuut werd in 1949 bij decreet van de president van de Republiek Italië goedgekeurd. De jaren vijftig van de vorige eeuw was ook de tijd waarin buitenlanders belangstelling begonnen te tonen voor La Dante en voor de Italiaanse taal in het algemeen. De doelstelling van de Società Dante Alighieri is vandaag de dag nog dezelfde. In 1994 werd de diplomaat Bruno Bottai, zoon van Giuseppe Bottai, oprichter en directeur van het fascistische tijdschrift Critica Fascista, voorzitter van de vereniging. Dat bleef hij tot 2014.

Herroeping van de verbanning van Joden

Deze herroeping door Andrea Riccardi in zijn hoedanigheid van voorzitter van La Dante kwam tachtig jaar na de afkondiging van de Italiaanse rassenwetten van 1938. Velen vonden dit te laat. Er was eerder niets gedaan om de verbanning ongedaan te maken of om zich daarvoor te verontschuldigen. Een gedenksteen op Piazza Firenze in Rome herinnert aan de herroeping van de verwijdering van de circa 500 Joodse leden van La Dante. De onthullingsplechtigheid viel samen met een door La Dante georganiseerde conferentie en campagne tegen het antisemitisme genaamd “La cultura italiana, la Società Dante Alighieri e l'antisemitismo italiano” (de Italiaanse cultuur, de Società Dante Alighieri en het Italiaanse antisemitisme). Onder de aanwezigen bij de onthulling van de gedenksteen bevonden zich Andrea Riccardi, de toenmalige voorzitter van de organisatie, opperrabbijn Riccardo di Segni, en de voorzitter van de Joodse gemeenschap in Rome, Ruth Dureghello. Familieleden van de verbannen leden waren ook bij de conferentie aanwezig. Zij kregen een eeuwigdurend lidmaatschap van de Società Dante Alighieri aangeboden.