Niko Tinbergen-leerstoel voor prof. dr. Serge Daan (2003)

Prof. dr. Serge Daan (1940-2018) was een inspirerende bioloog met een brede interesse in de wetenschap. Hij was lid van de Royal Society of Canada en Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw. Zijn publicaties zijn meer dan 15.000 keer geciteerd en hij ontving diverse prijzen en awards, waaronder de prestigieuze International Prize of Biology. Zijn theorie over de regulatie van de menselijke slaap die hij samen met Alex Borbély en Domien Beersma ontwikkelde inspireert nog steeds vele slaaponderzoekers over de hele wereld.

Daan studeerde biologie aan de Universiteit van Amsterdam. Hij promoveerde daar cum laude op een proefschrift over winterslaap, dankzij een persoonlijke ZWO subsidie. Het onderzoek zette hem op het spoor van de timing van gedrag, een thema dat hem niet meer los zou laten. Hij bracht vier jaar door als postdoc bij de twee grondleggers van de moderne chronobiologie, Jürgen Aschoff en Colin Pittendrigh. Deze episodes, aan het Max Planck Institut für Verhaltensphysiologie in Andechs, Beieren en Stanford University in California, en de levenslange vriendschap en samenwerking met beiden waren bepalend voor zijn verdere loopbaan.

Niko Tinbergen

In 1975 kreeg Daan een aanstelling aan de RUG als wetenschappelijk hoofdmedewerker in de groep Dierecologie van R.H. Drent. In 1994 werd hij Bijzonder hoogleraar Chronobiologie, in 1996 Hoogleraar Ethologie. Sinds 2003 bekleedt hij een van de vernoemde leerstoelen van de RUG, de Niko Tinbergen leerstoel in de Gedragsbiologie. Niko Tinbergen was een Nederlandse etholoog, die wordt gezien als de grondleggers van de gedragsleer van dieren wordt gezien. In 1973 ontving hij de Nobelprijs voor Fysiologie of Geneeskunde.

Gedrag van mens en dier

Het onderzoek van Daan heeft zich steeds geconcentreerd op de organisatie van gedrag van dier en mens in de tijd. Hij heeft een aantal kernbegrippen en -concepten aan ons inzicht in biologische timing en periodiciteit bijgedragen. Dit betreft vooral de ‘circadiane’ (ongeveer 24-uurs) ritmiek van rust en activiteit, de regulatie van menselijke slaap, en de jaarlijkse timing van reproductie, naast basisprincipes in de ‘life history’ theorie. Het onderzoek vond tot nu toe zijn neerslag in ca. 250 publicaties, vele daarvan frequent geciteerd. Zijn publicatie samen met R.H. Drent “The Prudent Parent” (1980) was een van de top 3 publicaties in de biologie uit Nederland in aantal citaties in de jaren ‘90.

Nevenfuncties

Hij vervulde talloze functies in het academische bestel. Hij was van 1997 tot 2002 lid van het Gebiedsbestuur Aard- en Levenswetenschappen van NWO, en sinds 2002 voorzitter van de NWO programma commissie Evolution and Behaviour. Hij was van 1996 tot 2001 voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Gedragsbiologie. Van 2001 tot 2004 was hij vicedecaan onderzoek van de Faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen, en samen met decaan D.A. Wiersma verantwoordelijk voor een reeks vernieuwingen in de organisatie, waaronder het tenure track systeem, de Tripos structuur, en de Rosalind Franklin fellowships. Hij diende in talloze nationale en internationale commissies en wetenschappelijke tijdschriftredacties.