‘Als de natuur kan meepraten, zouden jullie dan luisteren?’

Hoe balanceren we tussen de energietransitie en het beschermen van de natuur? Die vraag stond vorige week centraal tijdens het WOS-evenement, waar Milan Meyberg en Jessica den Outer spraken over het Antropoceen, de rechten van de natuur en kunstmatige intelligentie. De bijeenkomst vond plaats ter gelegenheid van het eenjarig bestaan van de Wubbo Ockels School voor Energie en Klimaat. 

Het evenement trapte af met een bijzondere introductie in de filmzaal van DOT Groningen. In de koepelbioscoop kregen de gasten een korte video te zien, waarbij het beeld langzaam opsteeg vanaf de aarde naar de ruimte. Het illustreerde hoe Wubbo Ockels, de naamgever van de School, ooit als astronaut naar de aarde keek. Vanuit de ruimte zag hij hoe kwetsbaar de aarde is. Sindsdien luidde zijn motto: ‘Wij zijn allemaal astronauten op ruimteschip aarde’

Na afloop van de introductiefilm refereerde Lorenzo Squintani, wetenschappelijk directeur van de Wubbo Ockels School, aan deze woorden van de naamgever. Om ‘ruimteschip aarde’ te beschermen, is de transitie naar duurzame energie noodzakelijk. Voor Nederland is de Noordzee een cruciaal gebied om de energietransitie te realiseren, stelde Squintani. In deze zee moeten de komende decennia bijvoorbeeld grote windparken verrijzen. Tegelijkertijd bestaat het gebied uit kwetsbare en unieke natuur, zoals de Waddenzee. Hoe balanceren we tussen de energietransitie en natuurbescherming, vroeg de wetenschappelijk directeur zich af.

Antropoceen

Deze vraag leidde tot het hoofdthema van de bijeenkomst ter gelegenheid van het eenjarig bestaan van de Wubbo Ockels School voor Energie en Klimaat. Twee experts bogen zich in boeiende lezingen over de rechten van de natuur. Volgens de eerste spreker, milieujurist Jessica den Outer, zijn we als mensheid in het Antropoceen beland, een tijdperk dat we zelf hebben veroorzaakt. Het is een tijdsgewricht waarin de mens de belangrijkste kracht is die de aarde beïnvloedt, stelde Den Outer. De mens is volgens haar volledig losgezongen van de natuur. Ook onze huidige wetten, waarin de natuur nauwelijks rechten heeft, weerspiegelen het tijdperk.

Er is echter ook een tegenbeweging, vertelde Den Outer. In dit ecocentrische wereldbeeld staat niet de mens, maar het gehele ecosysteem centraal. Volgens de beweging ‘rechten van de natuur’ hebben bomen, zeeën en rivieren wettelijke rechten nodig, vergelijkbaar met die van personen. ‘Sommigen zien het misschien als een romantisch idee, maar niet zolang geleden was er geen vrouwenkiesrecht. Rechten van de natuur is een volgende stap in de juridische emancipatie.’

De beweging startte in Zuid-Amerika, legde Den Outer uit. De inheemse bevolking van dit continent leeft al duizenden jaren in harmonie met de natuur. Vanuit die gedachte zijn in 2020 in Ecuador de rechten van Pachamama, Moeder Aarde, in de grondwet vastgelegd. Iedere inwoner kan het in de rechtszaal opnemen voor de natuur. Ook in Nieuw-Zeeland is een soortgelijke beweging te zien, waar de Whanganui rivier in 2017 als eerste rivier ter wereld werd aangemerkt als rechtspersoon, met rechten én plichten.

Kunstmatige intelligentie

Om de natuur een stem te geven zijn zogeheten ‘guardians’ nodig. Tot op heden is deze taak voorbehouden aan mensen, maar daar kan kunstmatige intelligentie verandering in brengen. Dit was het uitgangspunt van duurzaamheidsstrateeg en de tweede keynotespreker Milan Meyberg. Hij ontwikkelde een pratende hologram op basis van kunstmatige intelligentie. Hiermee wil hij oceanen, bossen en andere natuurlijke entiteiten een gezicht en stem geven. Vol overtuiging vertelde Meyberg over zijn idee. ‘De natuur is niet in staat om voor haar eigen bescherming op te komen, maar wat als ze dat wél zou kunnen?’

Meyberg vroeg aan kunstmatige intelligentie de oceaan een gezicht en stem te geven. Het resultaat, GAIA-botnet, toonde hij in DOT Groningen. Het publiek zag een vrouw met een sciencefictionachtige stem in een onderwatersetting, die als ‘guardian’ vragen beantwoordde over de rechten van de oceaan. De AI-bot wordt gevoed met alle mogelijke kennis over oceanen en geeft aan de hand daarvan een stem aan ecosystemen. Op deze manier kan de natuur daadwerkelijk deelnemen aan het gesprek over haar eigen toekomst. Meyberg richtte zich aan het einde van zijn verhaal tot het publiek: ‘Als dit AI-systeem zou aanschuiven bij jullie bedrijf of organisatie, zouden jullie dan bereid zijn om te luisteren?’

Na een interactieve breakoutsessie over de thema’s en activiteiten van de Wubbo Ockels School sloot Peter Bootsma, de Groene Burgemeester van Groningen, de dag af. Hij benadrukte dat de rechten van de natuur ook door de Tweede Kamer moeten, en dat leidt mogelijk niet tot een meerderheid. Bootsma pleitte daarom voor een tussenvorm, waarbij verschillende sectoren – van burgers tot bedrijven – met elkaar tot oplossingen komen, om ‘kortzichtig opportunisme’ tegen te gaan.

Het WOS-evenement ‘Empowerment van de natuur in de wereldwijde energietransitie’ vond plaats op 28 maart. Tijdens het evenement werd stilgestaan bij het eenjarig bestaan van de Wubbo Ockels School voor Energie en Klimaat. Meer lezen over de School? Bekijk dan het boekje WOS Jaaroverzicht 2023 en het WOS Jaarverslag 2023 (Engels) .