Bijeenkomst Kernenergie: warm pleidooi voor investeringen in onderwijs en onderzoek

Het nieuwe kabinet zet stevig in op kernenergie, zo blijkt uit het onlangs gepresenteerde regeerakkoord. Tijdens het evenement Kernenergie en het Noorden, dat plaatsvond op 25 september in het House of Connections, deelden verschillende Groningse onderzoekers en experts hun wetenschappelijke inzichten over de veelbesproken energiebron. Het Noorden kan een belangrijke bijdrage leveren aan het ontwikkelen van de benodigde kennis en ‘human capital’ om de landelijke ambitie te verwezenlijken.

‘Deze middag staat de wetenschap centraal’, zei dagvoorzitter en journalist Marco Visscher bij de aftrap van de bijeenkomst. Het draaide niet om meningen of politieke opvattingen, maar om de laatste wetenschappelijke inzichten. De eerste spreker was Nasser Kalantar-Nayestanaki, hoogleraar experimentele kernfysica en kernenergie, en initiator van deze bijeenkomst. De professor introduceerde het probleem waar we als samenleving voor staan: de wereld moet in rap tempo afscheid nemen van fossiele energie, maar slechts weinig mensen zijn bereid om minder energie te gebruiken.

Kerncentrales produceren stroom zonder CO2-uitstoot en zijn mogelijk een goede oplossing voor de transitieperiode van de komende twintig tot dertig jaar. Tegelijkertijd roept kernenergie nog steeds veel vragen op: is het bijvoorbeeld wel veilig, en wat doen we met het kernafval?

‘Enorme ambities’

Maaike van Asten, plaatsvervangend directeur Kernenergie van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat, vertelde over de ‘enorme ambities’ van het nieuwe kabinet op het gebied van kernenergie. De laatste wetenschappelijke inzichten kunnen helpen om deze plannen waar te maken. Ze wees op het MMIP Kernenergie, een programma van het ministerie dat de nucleaire kennisinfrastructuur moet bevorderen. Het programma biedt kansen voor onderzoekers, stelde Van Asten.

Collegevoorzitter Jouke de Vries benadrukte in zijn introductieverhaal de kennis op het gebied van energievraagstukken in het Noorden. De gaswinning is gestopt en Noord-Nederland zet inmiddels in op wind, zon en waterstof. Volgens De Vries draait het uiteindelijk om een goede energiemix, waar ook kernenergie toe kan behoren. ‘We moeten als universiteit aan de slag met onderzoek en onderwijs over kernenergie. Als het hier niet gebeurt, dan gebeurt het nergens.’

‘Inherent veilig’

Na de drie introducties gingen de aanwezige onderzoekers verder de diepte in, op het gebied van technologie, economie, ethiek, psychologie en wetgeving. Kalantar nam opnieuw het woord met een verhaal over de technologie van kernenergie, en de voor- en nadelen. Afgemeten naar de hoeveelheid geproduceerde energie heeft kernenergie relatief weinig levens gekost, veel minder dan bijvoorbeeld fossiele energie, wist de hoogleraar. De nieuwste generatie kerncentrales, de zogeheten Generatie IV reactoren, zijn bovendien ‘inherent veilig’. Ook nemen de kerncentrales weinig ruimte in beslag, ideaal voor een land als Nederland.

Maar, zo vervolgde Kalantar, niets komt zonder nadelen. Kerncentrales produceren kernafval en dat zorgt voor problemen met opslag vanwege de lange levensduur. Een mogelijke oplossing is de zogeheten gesmolten-zoutreactor, een reactor die geen langlevend radioactief afval produceert. Er zijn echter nog meer nadelen van kernenergie, zoals proliferatie (de verspreiding van nucleaire wapens), en de hoge bouwkosten en relatief lange bouwtijd.

Gat in de energiemarkt

Over de kosten en baten van kernenergie gaf Machiel Mulder, hoogleraar Regulering van Energiemarkten, een beschouwing. Samen met collega-onderzoekers bouwde hij een model van de Europese energiemarkt. Met hun model kunnen ze het gedrag op de markt per uur simuleren, en bijvoorbeeld bepalen hoeveel subsidie er nodig is om kernenergie rendabel te maken. Deze subsidies blijven nodig, want de initiële bouwkosten zijn te hoog voor alleen marktpartijen.

Kerncentrales profiteren van de uren waarin zon en wind schaars zijn, vertelde Mulder. Als er veel zon is, kan dit zelfs voor negatieve prijzen zorgen. ‘De zon is een concurrent van zichzelf’, wist de hoogleraar. Kerncentrales kunnen 24 uur per dag stroom leveren en daarmee lacunes opvullen. Dit betekent dat kernenergie rendabeler wordt en minder subsidie nodig heeft naarmate er meer zon- en windenergie beschikbaar is.

Maatschappelijke acceptatie

Na deze economische beschouwing, ging Simon Friederich, universitair hoofddocent wetenschapsfilosofie, in op de ethiek van het gebruik van kernenergie. Vanuit ethisch oogpunt was kernenergie tot enkele jaren geleden problematisch. Hij wees onder meer op een kritisch rapport van een Duitse commissie naar aanleiding van de kernramp in Fukushima. Door de grote gevolgen van de klimaatverandering, en de noodzaak om CO2-uitstoot te verminderen, begint deze ‘robuuste’ negatieve consensus over kernenergie echter in rap tempo af te brokkelen, stelde Friederich.

In aansluiting op dit verhaal vertelde Goda Perlaviciute, universitair hoofddocent Publieke acceptatie van duurzame transities, over de succesvolle implementatie van kernenergie. Ze deed onderzoek naar het draagvlak van verschillende energiebronnen in de provincie Groningen. Er blijkt aanzienlijk minder draagvlak voor kernenergie te zijn dan voor andere hernieuwbare energiebronnen. Tegelijkertijd scoort kernenergie weer beter dan fossiele bronnen. ‘Kernenergie ligt op het gebied van maatschappelijk draagvlak in het midden.’ Ook opvallend: internationale studies laten zien dat mensen die dichtbij een centrale wonen, vaak positiever tegenover kernenergie staan.

Mensen opleiden

Tot slot vertelde Lorenzo Squintani, hoogleraar Energierecht en wetenschappelijk directeur van de Wubbo Ockels School, over het juridisch kader van kernenergie. Er zijn opvallend weinig wetenschappelijke publicaties over kernenergierecht, vertelde hij. In Nederland blijkt slechts één auteur zich regelmatig bezig te houden met dit onderwerp. Ook in het onderwijs is er weinig tot geen ruimte voor. ‘Kernenergie is blijkbaar niet interessant voor academici uit de juridische discipline’, concludeerde Squintani.

En daar moet, gezien de huidige stevige inzet op kernenergie, verandering in komen. Hij pleitte voor extra ‘human capital’: er zijn goed opgeleide mensen nodig om kernenergierecht te bestuderen. Ook internationaal talent is daarbij onontbeerlijk, wist Squintani. Kalantar sloot zich in het afsluitende panelgesprek bij de woorden van Squintani aan. Hij pleitte voor investeringen in onderzoek en onderwijs, want voor het laten draaien van de toekomstige kerncentrales zijn ‘duizenden’ mensen nodig. ‘Dat is ook een boodschap aan de politiek.’

De goedbezochte bijeenkomst Kernenergie en het Noorden werd georganiseerd door de Wubbo Ockels School for Energy and Climate.