De tweestrijd tussen Samsom en Asscher om het lijsttrekkerschap van de PvdA is afgelopen week echt ‘losgebarsten’.

Het eerste debat heeft plaatsgevonden, en er zullen er nog maar liefst drie volgen. Het debat had twee uitkomsten. Inhoudelijk verschillen de beide kemphanen op geen enkel onderwerp wezenlijk van mening – dat was niet erg verrassend. Bij gevolg gaat de strijd volgens Asscher vooral over leiderschap. En dat was wel opvallend. Asscher beweert dat er een ander soort leiderschap nodig is in de Partij van de Arbeid, meer gebaseerd “op waarden en principes". Hij valt daarmee Samsom aan op de wijze waarop hij de partij de afgelopen jaren heeft geleid, want volgens Asscher komt het zo niet goed met de PvdA als Samsom de partij tijdens de aankomende verkiezingsstrijd blijft leiden.

Maar gaat deze tweestrijd wel echt over leiderschap? In de eerste plaats is de assumptie nogal opvallend dat leiderschap kennelijk niet gaat over inhoud. Daarmee is leiderschap verworden tot een marketinginstrument: het is een sausje over het verhaal, niet meer dan het gezicht van het product ‘lijsttrekker’. Dat is precies waar het misging met Wouter Bos, in de aanloop naar de verkiezingen van 2006. In de documentaire ‘de Wouter Tapes’ zien we Bos zoeken naar de goede vorm, waarbij de inhoud van het verhaal steeds moeilijker gevonden wordt. Wouter Bos was vooral ‘charismatisch, maar niet visionair’, en dat heeft hem bij die verkiezingen niet geholpen. Natuurlijk, charisma is belangrijk voor een leider, maar de uiteindelijke kracht schuilt bij uitstek in de combinatie van inhoud en vorm of stijl. Asscher beweert bovendien dat leiderschap wél gaat over ‘waarden en principes’, en dus ook dat die waarden en principes (waarop hij kennelijk verschilt van Samsom) losstaan van het inhoudelijke verhaal. Maar waarden en principes liggen nou juist aan de basis van de inhoud: de visie over de toekomst van Nederland, van welke partij ook, is mede gebaseerd op onderliggende waarden en principes.

Zolang Asscher en Samsom de inhoud niet weten te koppelen aan de vorm, gaat deze tweestrijd dus helemaal niet over leiderschap. Maar de behoefte om te proberen de inhoud los te koppelen van de persoon is begrijpelijk. Want uiteindelijk gaat de keuze voor een leider, die inhoud en vorm dus combineert, vooral ook over geloofwaardigheid. Geloofwaardigheid van een leider hangt mede af het gedrag uit het verleden: gelooft de kiezer dat de politicus het echt meent, en zijn er voorbeelden dat het verhaal – dus de inhoud en de vorm -  ‘klopt’. Eerder schreven wij al over de door Felix Rottenberg een jaar geleden gesuggereerde vervanging van Samsom door Asscher, en het probleem van deze keuze. Immers, beide politici zijn in sterke mate betrokken geweest bij het afgelopen kabinet (Samsom als architect en Asscher als vice-premier). De door de PvdA vastgestelde inhoud van het nieuwe verkiezingsprogramma is mede door Samsom en Asscher bedacht, de twee meest opvallende politici van de PvdA ten tijde van kabinet Rutte-II. Het lijkt er gezien de peilingen echter op dat de bijdrage van de PvdA in de regering door de kiezers bepaald niet gewaardeerd wordt. De noodzaak bij de PvdA voor een ‘andere’ koers, waarmee duidelijk wordt gemaakt waar de PvdA inhoudelijk echt voor staat en hoe dat afwijkt van de afgelopen 4 jaren, is misschien dus wel veel groter dan de noodzaak voor een andere ‘vorm’ of een ander gezicht van de leider. Maar die andere inhoud kunnen juist deze twee politici niet bieden, want het is niet erg geloofwaardig om juist vanuit hun Rutte-II achtergrond een echt andere koers in te zetten.

De keuze tussen Asscher en Samsom gaat wat ons betreft dus niet over leiderschap - want vooral vorm en weinig inhoud - maar in het grotere geheel gaat het op dit moment in Nederland in aanloop naar de verkiezingen juist wél over leiderschap. Bij de PvdA gaat het over een interne kwestie: de keuze tussen twee redelijke politici die hetzelfde willen en leidinggeven aan een Partij die in de peilingen inmiddels op slechts 10 zetels staat - tegen 35 in de huidige Tweede Kamer. Maar tussen het moment waarop de PvdA in al haar wijsheid besloot tot deze strijd en nu, is de wereld drastisch veranderd. De verkiezing van Trump in de VS heeft ook een effect op Europa, en dus ook op de situatie in Nederland. Het persbureau AP spreekt al over “het Trump-effect” dat in Frankrijk wellicht kan leiden tot de verkiezing van de extreem-rechtse Marine Le Pen. Het is als het ware alsof de Partij van de Arbeid op dit moment in haar eigen huiskamer druk bezig is met een gezellig potje dammen, terwijl de rest van de wereld ondertussen buiten allang aan het rugbyen is.

Afgelopen dinsdag sprak Derk Sauer in onze lezingenreeks ‘succesvolle leiders’. Naar aanleiding van de winst van Trump hield hij een vlammend betoog over de noodzaak op links om echt een radicaal andere strategie te gaan volgen, onder het motto “moeilijke tijden vragen om moedige leiders”. Volgens Sauer is er geen tijd te verliezen. Links moet leiderschap tonen, door haar krachten bundelen en kiezen voor een aansprekend boegbeeld: Ahmed Aboutaleb. De PvdA zal tot 7 december vermoedelijk helaas doorgaan met haar achterhoedegevecht. Daar komt een winnaar uit, die kennelijk de reeds vastgestelde inhoud net iets beter verkoopt dan de andere kandidaat, althans volgens de PvdA-leden. Maar de vraag is of die winnaar überhaupt nog een kans maakt in de echte wedstrijd die ondertussen buiten al lang begonnen was. Door vorm boven inhoud te verkiezen in deze interne slag om het leiderschap van de PvdA, bewijzen Samsom en Asscher niet alleen hun partij maar ook ons land geen dienst. De politieke ontwikkelingen binnen en, vooral ook, buiten Nederland vragen om een inhoudelijke reactie en niet om enkel een nieuw gezicht bij de PvdA. De tweestrijd draagt bovendien ook in sterke mate bij aan het beeld dat Haagse politici vooral met zichzelf bezig zijn en te weinig met wat het ‘volk’ echt bezighoudt. En dat zal een klassieke middenpartij als de PvdA waarschijnlijk niet helpen de kiezers voor zich terug te winnen.