Organisaties houden zich steeds meer bezig met gezondheid. Door ontwikkelingen in vergrijzing, langer doorwerken, en een toename van chronische ziektes krijgen organisaties er steeds meer belang bij dat hun werknemers gezond zijn. Gezonde werknemers betekenen immers minder ziekteverzuim, minder arbeidsongeschiktheid, en een toename aan productiviteit. Geen wonder dat er tegenwoordig zoveel interesse is voor gezondheidsprogramma’s op het werk.

Of iemand gezond of ziek is, wordt door vele andere factoren bepaald: hoe iemand biologisch in elkaar zit, iemands eigen gedrag, ongunstige arbeidsomstandigheden, iemands leefomstandigheden, en simpelweg pech/geluk. Echter, het is opvallend dat in gezondheidsvoorlichting meestal alleen wordt ingegaan op iemands eigen gedrag. Zo bestaat de meerderheid van de RIVM geregistreerde werk-gezondheidsprogramma’s die zich richten op overgewicht, uit persoonlijke coaching of voorlichting over gezonder eten en meer bewegen.

Hiermee wordt eigenlijk enkel op iemands eigen verantwoordelijkheid ingespeeld om gezond te zijn. Altijd goed natuurlijk om mensen zover te krijgen dat ze zich gezond gedragen, maar wat zijn hiervan de consequenties? Welk effect heeft het op hoe we aankijken tegen ziekte en zieke mensen? Momenteel onderzoeken we binnen het expertisecentrum hoe het benadrukken van eigen verantwoordelijkheid invloed heeft op hoe we omgaan met zieke medewerkers. Als we namelijk ziekte zien als iets dat door mensen zelf kan worden voorkomen, wordt het vrij makkelijk om zieke mensen “de schuld” van hun eigen ziekte te geven. Dit zou kunnen leiden tot stigmatisatie en discriminatie van bijvoorbeeld werknemers met overgewicht, veel ziekteverzuim, of een chronische ziekte.

In één onderzoek van ons werden mensen blootgesteld aan de lancering van een gezondheidsprogramma. Dit werd ofwel gedaan met gebruik van bewoordingen waarin eigen verantwoordelijkheid en persoonlijke keuze werd gesuggereerd (“door gezonder voedsel aan te bieden hebben werknemers de keuze de verleiding te weerstaan om ongezonde snacks te eten”), ofwel in termen van de verantwoordelijkheid van de organisatie (“door gezonder voedsel aan te bieden worden werknemers minder in de verleiding gebracht om ongezonde snacks te eten”). Mensen die waren blootgesteld aan het gezondheidsprogramma waarin de eigen verantwoordelijkheid/persoonlijke keuze werd benadrukt, bleken in sterkere mate collega’s met overgewicht te karakteriseren als “lui” en “met weinig wilskracht”. Een ander onderzoek liet zien dat als de gedrags-gerelateerde oorzaken van ziekte (“roken is een veroorzaker van astma”) werden belicht, mensen potentiele werknemers met een chronische of progressieve ziekte meer discrimineerden. Ze werden dan minder geneigd om zulke mensen in dienst te nemen in vergelijking met de situatie waarin omgevings-gerelateerde oorzaken van ziekte werden belicht (“luchtverontreiniging is een veroorzaker van astma”).

Deze eerste resultaten doen vermoeden dat het eenzijdig benadrukken van eigen verantwoordelijk in gezondheidsvoorlichting zijn keerzijde heeft. Als je mensen alleen maar aanspoort te bewegen, gezond te eten en niet te roken, kunnen mensen uit het oog verliezen dat gezondheid ook afhangt van de werkomgeving, iemands biologische opmaak of gewoon toeval. Dan kun je een cultuur krijgen waarin ziekte een kwestie wordt van “eigen schuld dikke bult” en waarin zieke mensen gestigmatiseerd of zelfs gediscrimineerd worden. Iets om dus bewust van te zijn bij het implementeren van een gezondheidsprogramma.