Wanneer mensen met elkaar gaan samenwerken ontstaat er nagenoeg altijd een groepshiërarchie, waarin sommige groepsleden de baas zijn over de andere groepsleden. Onderzoek laat zien dat de aanwezigheid van een sterke hiërarchie positieve effecten kan hebben voor het functioneren van groepen, omdat het voor iedereen duidelijk is wie welke rol in de groep vervult. Verder motiveert hiërarchie alle groepsleden om goed te presteren; de mensen hoog in de rangorde omdat ze hun positie willen behouden, en mensen lager in de rangorde omdat ze een hogere positie willen bereiken.
Hoewel de aanwezigheid van een sterke hiërarchie positieve effecten kan hebben, wordt hiërarchie door groepsleden ook vaak als negatief ervaren. Onderzoek laat bijvoorbeeld zien dat mensen hiërarchie evalueren als een oneerlijke en onnatuurlijke vorm van organisatie, en ze rapporteren een duidelijke voorkeur voor meer egalitaire groepsstructuren. Eén van de redenen voor de negatieve kijk op hiërarchie is de perceptie dat in veel gevallen haantjes de voorsten altijd degenen zijn die een goede positie weten te verwerven, terwijl de mensen die al het harde werk doen een lagere rang toegeschreven krijgen. Door het hardst te schreeuwen krijg je vaak al veel voor elkaar.

Uit een recent onderzoek van Bendersky & Shah blijkt dat deze perceptie maar deels waar is. Zij onderzochten welk type mensen een hoge status positie binnen groepen toegewezen krijgen. In lijn met het idee van haantjes de voorsten als bazen in de hiërarchie, liet het onderzoek inderdaad zien dat extraverte mensen aanvankelijk vaak een hoge status toegewezen krijgen. Extraverte mensen zijn vaak dominanter in interacties vergeleken met meer introverte mensen, en ze nemen het voortrouw wanneer er beslissingen moeten worden genomen. Door deze gedragingen komen extraverten vaak zelfverzekerd en competent over, en krijgen ze dus hoge status toegekend. Het onderzoek laat echter zien dat dit effect maar tijdelijk is. Zo volgt uit het onderzoek dat wanneer mensen langer met elkaar samenwerken, ze elkaar beter leren kennen. Hierdoor komt duidelijker naar voren wat ieders’ capaciteiten zijn. Dit schept kansen voor groepsleden die lager in rang zijn om de hoge statuspositie over te nemen. Vooral door de hooggespannen verwachtingen die extraverte mensen creëren door hun dominante en amicale gedrag, is het voor hen lastig om op de lange termijn hun hoge positie te behouden en aan deze verwachtingen te blijven voldoen. Sterker nog, na verloop van tijd komen vaak ook de negatieve kanten van extraversie aan het licht, die ervoor kunnen zorgen dat extraverten op den duur hun hoge status positie weer moeten inleveren.

Naast afnemende kansen voor extraverten om op lange termijn hoge status te verwerven en behouden, nemen de kansen voor ‘neuroten’ juist toe. Neuroticisme is net als extraversie een karaktereigenschap, die kan bepalen hoe mensen overkomen in groepssituaties. Mensen die laag scoren op neuroticisme zijn vaak zelfverzekerd, schrijven successen aan zichzelf toe en laten zich niet snel van hun stuk brengen wanneer nieuwe of stressvolle situaties zich voordoen. Mensen die hoog scoren op neuroticisme zijn daarentegen minder zelfverzekerd en worden sneller door stressvolle situaties uit evenwicht gebracht. De verwachtingen die groepsleden vormen over hun meer neurotische collega’s zijn niet hoog, omdat deze personen onzeker overkomen over hun eigen presteren. Juist vanwege de lage verwachtingen die anderen hebben, kunnen deze mensen zich gemakkelijk opwerken door goede prestaties te laten zien. Het feit dat deze prestaties tegen verwachtingen ingaan maakt ze dusdanig saillant dat ze een basis vormen voor het toekennen van status door groepsleden.

De studie van Bendersky & Shah laat zien dat posities binnen de hiërarchie verre van stabiel zijn, en dat mensen door goede prestaties te leveren zich wel degelijk kunnen opwerken. Misschien is hiërarchie dan toch niet zo oneerlijk als het lijkt.

Referenties
Anderson, C., & Brown, C. E. (2010). The functions and dysfunctions of hierarchy. Research in organizational behavior, 30: 55-89.

Bendersky, C., & Shah, N. (2013). The downfall of extraverts and rise of neurotics: The dynamic process of status allocation in task groups. Academy of Management Journal, 56(2): 387-406.

Friesen, J. P., Kay, A. C., Eibach, R. P., & Galinsky, A. D. (2014). Seeking structure in social organization: Compensatory control and the psychological advantages of hierarchy. Journal of Personality and Social Psychology, 106(4): 590–609.