In de cursus Creativiteit & Innovatie die ik jaarlijks verzorg aan onze universiteit vraag ik de studenten om in twee minuten een buitenaards dier te tekenen waarbij ze hun creativiteit de vrije loop moeten laten – alvorens verder te lezen zou u ook even twee minuten kunnen nemen om een buitenaards dier te tekenen. Het resultaat is steevast dat een ruime meerderheid van de studenten creaties produceert die de prototypische eigenschappen van aardse dieren bevatten: bilateraal symmetrische dierlichamen met een bek en een neus, en met ogen, oren, poten, of vleugels. Slechts een minderheid is echt creatief door wezens te tekenen met unieke kenmerken.

Deze tekentaak is afkomstig uit creativiteitsonderzoek van psycholoog Thomas Ward die het cognitieve fenomeen ‘pad-van-de-minste-weerstand’(‘path-of-least-resistance’) heeft ontdekt en beschreven. Dit fenomeen houdt in dat wanneer mensen nieuwe ideeën ontwikkelen in een bepaald domein (dieren, voertuigen, gereedschappen), zij geneigd zijn de prototypische exemplaren uit dat domein (hond, auto, hamer) te gebruiken als startpunt en basis van ideevorming en derhalve de kenmerkende eigenschappen (bek, neus, ogen, oren, bilaterale symmetrie) van deze exemplaren projecteren in de nieuwe ideeën. Dit pad van de minste weerstand leidt niet zelden tot beperkte creativiteit en innovatie zoals het anekdotische voorbeeld van de eerste treinwagons voor passagiers in de VS prachtig duidelijk maakt. De eerste treinwagons werden ontworpen naar het model van de postkoets – toen het dominante vervoermiddel – met inbegrip van een externe bok voor de conducteur, wat niet alleen zeer oncomfortabel was maar ook leidde tot dodelijke ongelukken doordat conducteurs en passagiers van rijdende wagons vielen.

Iets kan niet uit niets ontstaan: creatieve ideeën worden altijd vanuit bestaande kennis gegenereerd. Maar als nieuwe ideeën geworteld zijn in oude ideeën, hoe kan dan nieuwheid ontstaan? Hoe kunnen we ontsnappen aan het pad van de minste weerstand? Volgens Ward lukt dit door een voorliggend probleem op een hoger abstractieniveau te benaderen en te formuleren. In plaats van een buitenaards dier te zien als een ‘ruimtehond’ of ‘ruimtekat’ kunnen we proberen om op een abstracter niveau sensorische organen en lichaamsvormen te verbeelden waarmee wezens op een andere planeet zouden kunnen overleven. Een dergelijke abstractie biedt ruimte voor verbeelding van originele concepten voor dierlichamen. Evenzo werd het idee dat een treinwagon een veredelde postkoets is allengs terzijde geschoven en stelden ontwerpers zich tot doel een nieuw vehikel te ontwikkelen dat kon voldoen aan de eisen van de nieuwe tijd van het spoorvervoer en waarin conducteur en passagiers comfortabel en veilig kunnen reizen.

Is een pad-van-de-minste-weerstand strategie altijd slecht? Neen. Ward benadrukt dat deze strategie zeer effectief en productief kan zijn voor het verder ontwikkelen en specialiseren van bestaande dingen. Zo is bijvoorbeeld het concept van de sportschoen creatief uitgebreid naar verschillende domeinen in de sport met de introductie van gespecialiseerde hardloopschoenen, wandelschoenen, tennisschoenen, basketbalschoenen, volleybalschoenen, etc. Maar hoewel begaanbaar voor incrementele innovatie, is het pad-van-de-minste-weerstand minder geschikt voor de ontwikkeling van doorbraakideeën (radicale innovatie). Daartoe is een meer abstracte benadering en aanpak van problemen geboden, teneinde meer ruimte voor verbeelding en radicale ideevorming te creëren. Wanneer je een basketbalschoen abstraheert tot een ontwerp dat de voet en enkel omhult en ondersteunt, ontstaat er ruimte voor het idee een pompje in de schoen in te bouwen waarmee lucht kan worden ingeblazen voor extra steun van de enkel, een uitvinding waarmee Reebok de markt van de basketbalschoenen heeft opgeschud. Door een koffer te definiëren als een transportmiddel om persoonlijke spullen te vervoeren tijdens het reizen, kan het idee ontstaan om koffers – als een vehikel – van wieltjes te voorzien, een innovatie die een revolutie ontketende in de kofferindustrie. Op een gelijksoortige wijze zijn door abstractie doorbraakideeën gegenereerd voor de opslag, verwerking en benutting van digitale informatie waaruit innovaties als de iPod (‘1000 songs in your pocket’), smartphone, clouddiensten en de ‘internet of things’ (IoT) zijn ontstaan.

Dus, we zijn veelal geneigd om bij problemen het pad van de minste weerstand in ons denken op te gaan. Dit pad is nuttig bij problemen die met incrementele creativiteit en innovatie kunnen worden opgelost, maar voor de ontwikkeling van echte doorbraakideeën is het te beperkend. We kunnen ontsnappen aan dit beperkende pad door problemen op een hoger abstractieniveau te benaderen waaruit ruimte kan ontstaan voor radicale creativiteit en innovatie.

Bron:
Ward, T.B. (2004). Cognition, creativity, and entrepreneurship. Journal of Business Venturing, 19, 173–188.