Recent onderzoek aan de universiteit van Sussex toont aan dat overgewicht bij kinderen deels wordt bepaald door het gewicht van hun ouders[i]. De onderzoekers stellen dat de lengte- en gewichtmaten van ouders in 40% van de gevallen belangrijke voorspellers zijn van overgewicht bij kinderen. Genen zijn de boosdoeners en ouders ‘medeplichtig’. Maar in hoeverre is het verantwoord om overgewicht te ‘wijten’ aan genetische aanleg? Zijn zaken als de sociale omgeving en economische klasse niet veel betere voorspellers?

Het noemen van genetische aanleg als oorzaak voor overgewicht roept vragen op. In het artikel dat in Economics & Human Biology verscheen, is slechts gekeken naar lengte- en gewichtmaten van ouders en kinders. Om hieruit de conclusie te trekken dat de oorzaak van overgewicht in de genen ligt, is wellicht te kort door de bocht. Hoewel de relatie tussen overgewicht bij ouders en overgewicht bij kinderen al langer bekend is, stelt toenemende kennis op het gebied van voeding men in staat om kritisch naar dit verband te kijken.

Nature versus nurture

Volgens Healthwise-onderzoeker Jochen Mierau is “nature vs. nurture” de aloude tweestrijd die in dit geval opgaat. “Dat er een hoge correlatie bestaat tussen zwaarlijvigheid bij ouders en bij kinderen is al langer bekend. Genen spelen een rol bij overgewicht, daar ben ik van overtuigd. Maar het aantonen van een correlatie duidt niet altijd op een oorzakelijk verband. Daarnaast is het lostrekken van genetische aanleg van andere, mogelijk onderliggende, factoren heel moeilijk.”

Mierau vindt daarom het genoemde percentage van 40% bijzonder hoog. Binnen een gezin zijn veel factoren aanwezig die een dergelijk verband mede beïnvloeden. Uiteraard spelen sociaalpsychologische factoren als smaak en wilskracht een rol, maar ook (sociale) omgevingsfactoren, kennisoverdracht en gezinsinkomen. Bovendien beïnvloeden de eetgewoontes waarmee mensen zijn opgevoed hun verdere eetgedrag én die van toekomstige generaties.

Denken in oplossingen

Wel of geen genetische aanleg hebben of het toekennen van percentages aan mogelijke oorzaken gaat overgewicht bij kinderen niet oplossen. “In de overdracht van overgewicht van ouders op hun kinderen is een intergenerationele component aanwezig. Voor een deel zal dit genetisch zijn, maar ook factoren uit de omgeving spelen een belangrijke rol. Wat de exacte percentages zijn, vind ik betrekkelijk irrelevant. Vanuit een interventieperspectief zijn vooral de omgevingsfactoren interessant, omdat we deze kunnen beïnvloeden”, stelt Mierau.

Hij stelt dat het ‘voedingslandschap’ dat ouders creëren cruciaal is voor de gezondheid en het gewicht van kinderen. “Ouders zouden hun kinderen moeten leren om gezond te eten en hierin het goede voorbeeld geven, ongeacht of zij er aanleg voor hebben om dik te worden. Een genetische factor hoeft niet tot uiting te komen, vaak gebeurt dit pas wanneer deze getriggerd wordt door een bepaalde omgevingsfactor. Het beschikbaar stellen van ongezonde voeding is daar één van. Wanneer ouders in het bijzijn van hun kinderen geregeld ongezond voedsel nuttigen en dit vervolgens ook beschikbaar stellen, zijn kinderen geneigd dit gedrag over te nemen,” aldus Mierau.

Andere schulddragers

Moeten we de schuld van het overgewicht van kinderen dan altijd in de schoenen van hun opvoeders schuiven? Nee, want ook de (lokale) overheid heeft hierin een functie. “Ongezond aanbod in openbare ruimtes als sportkantines, pretparken en speeltuinen speelt ook een rol in de eetkeuzes van kinderen. Kinderen zijn dan sneller geneigd om ongezond eten en drinken te associëren met plezier.” Mierau denkt dat een deel van de oplossing ligt in het (gratis) beschikbaar stellen van gezond eten: “Door gratis water en fruit op dit soort plekken aan te bieden, maken mensen sneller gezondere keuzes en worden die keuzes vanzelfsprekender.”

Ook de huisarts kan een rol spelen in het voorkomen van overgewicht bij kinderen. Wanneer mensen (met kinderen) hulp krijgen voor hun obesitas, is het een logische vervolgstap om de eet- en beweeggewoontes binnen het hele huishouden bespreekbaar te maken. Met hulp van de zorgverlener kan een kind dan worden behoed (ondanks eventuele genetische aanleg) voor zwaarlijvigheid.

Het belangrijkste punt is echter dat mensen vaak in een vicieuze cirkel van overgewicht leven. Deze cirkel wordt in stand gehouden middels het doorgeven van ongezonde eetgewoontes. Ouders, sociale omgevingsfactoren, media (denk aan snoepreclames op kinderzenders) dragen hier allemaal aan bij. Door dit soort cirkels te observeren, de pijnpunten in kaart te brengen en verbeteringen aan te brengen, kunnen dergelijke ketens worden doorbroken.

Bronnen: