Wetenschap en de Bijbel

Het meest gelezen en vertaalde boek ter wereld is de Bijbel. Een boek waar sommige mensen hun leven en wereldbeeld op baseren, terwijl anderen het niet specialer vinden dan een willekeurige verhalenbundel. Feit is dat de Bijbel een invloedrijk boek is, en om die reden interessant en vol mogelijkheden voor onderzoek. In onderzoek naar de Bijbel worden geloof en wetenschap bij elkaar gebracht. Dit zijn twee zaken die vaak worden gezien als uitersten: klopt dat wel? In jouw profielwerkstuk over de Bijbel zou je kunnen onderzoeken in hoeverre dit waar is!

De geschiedenis van de Bijbel

Eén van de eerste onderzoeksvragen die je over de Bijbel kunt stellen is waar en bij wie dit boek vandaan komt. Dit heb je niet zomaar beantwoord, want de Bijbel is geschreven over een periode van ongeveer 1600 jaar. Je zult begrijpen dat er in zo’n lange tijd veel kan veranderen aan een tekst, maar ook aan de cultuur van de mensen die in de Bijbel geloven. Daardoor worden in verschillende culturen en tijden verschillende dingen als “bijbels” en “niet-bijbels” bestempeld. Het gevolg is dat er bijvoorbeeld verschillen zijn tussen de Bijbel van de katholieken en die van de protestanten.

Voor je profielwerkstuk zou je onderzoek kunnen doen naar de boeiende ontstaansgeschiedenis van de Bijbel(s). Een interessante manier om dit te doen is om de invloed van de Dode Zeerollen te onderzoeken. Dit zijn teksten die tussen 250 voor Christus en 50 na Christus zijn geschreven, maar pas veel later zijn teruggevonden: namelijk tussen 1947 en 1956. Voor de vondst van deze teksten kwamen de oudste originele Bijbelteksten uit de 10e eeuw na Christus. De Dode Zeerollen werpen zo een nieuw licht op de religieuze, culturele en politieke context van 2000 jaar geleden. Als je dit interessant vindt, is het leuk om te weten dat bij de Rijksuniversiteit Groningen hier onderzoek naar wordt gedaan in het Qumran Instituut.

In 2007 is een boek uitgebracht met onder andere een vergelijking tussen teksten uit de Dode Zeerollen en de handschriften uit de 11e eeuw, waarop de vertaling van de Bijbel tot dan toe was gebaseerd. Zouden er grote verschillen zijn ontstaan, in 1000 jaar tijd? Al die jaren hebben Joodse geleerden en christelijke monniken deze teksten met de grootste precisie geprobeerd over te schrijven. Aan jou de taak om uit te zoeken of ze dit is gelukt!

De verhalen uit de Bijbel

Het is ook interessant om Bijbelverhalen te vergelijken met andere teksten uit hun oorspronkelijke tijd. Op die manier kun je verhalen plaatsen in hun literaire traditie van drie tot vijf millennia geleden. Daarmee kan je zien hoe mensen tradities van elkaar hebben overgenomen. Het verhaal van Gilgamesj, een van de oudste en populairste verhalen van het Oude Nabije Oosten, is in het bijzonder interessant. Het is gedurende lange tijd verteld, maar een van de oudste versies die is teruggevonden stamt zelfs uit het derde millennium voor Christus! Het verhaal gaat over een legendarische heerser, Gilgamesj, die allerlei heldenavonturen beleeft. De avonturen doen sterk denken aan de Odyssee, en er zijn dan ook veel gelijkenissen tussen het Gilgamesj-epos en de verhalen van Homerus. Maar het epos bevat ook twee verhalen die sterk overeenkomen met de Bijbel: het verhaal over de zondvloed en het verhaal over de Tuin van Eden. Bovendien komt het verhaal van de zondvloed ook voor in een aantal andere bekende boeken, zoals de Koran. Welke verschillen kun je vinden in het zondvloedverhaal in de Bijbel, de Koran en het Gilgamesj-epos? En kun je nog meer versies van dit verhaal vinden?

Op zoek naar de betekenis

De Bijbel kan op verschillende manieren worden geïnterpreteerd. Dit maakt het soms lastig om de boodschap van de schrijver te achterhalen. Om dit te doen moet je jezelf afvragen wat de bedoeling van de tekst is geweest in zijn oorspronkelijke context. De Bijbel is een boek dat door meerdere auteurs is geschreven. Hierdoor kunnen er veel culturele verschillen bestaan en dus verschillende betekenissen die de auteurs wilden overbrengen. Daarnaast zijn de teksten ook nog eens afkomstig uit verschillende periodes. Dat maakt het een hele puzzel om de Bijbel goed te kunnen begrijpen.

Deze zoektocht naar de oorspronkelijke betekenis wordt ook wel exegese genoemd. Vaak begint deze zoektocht bij de eerste vertalingen van bijbelteksten. Zoals je wellicht weet is de bijbel in het Hebreeuws geschreven en later vertaald naar het Grieks. Er bestaan echter veel verschillende vertalingen. Als je Grieks hebt gehad, zou je voor je profielwerkstuk zelf eens de Bijbel in kunnen duiken en een aantal verschillende Griekse vertalingen naast elkaar kunnen leggen. Wat staat er? Welke verschillende vertalingen zijn er mogelijk? En welke gevolgen heeft de keuze voor een bepaalde vertaling voor de betekenis van de tekst?

Naast exegese wordt binnen de theologie ook veel aandacht besteed aan hermeneutiek. Bij hermeneutiek staat de vraag naar interpretatie centraal. Hoe kunnen we de tekst begrijpen en wat betekent het mogelijk voor onze huidige tijd? Dit kan je voor je profielwerkstuk natuurlijk ook zelf doen! Je bestudeert een paar bijbelteksten en legt deze voor aan een groep mensen. Hoe interpreteren zij de tekst? Zitten daar verschillen tussen? En, een wat moeilijkere vraag, wat zijn mogelijke verklaringen hiervoor?

Meer weten?

Vind je het wetenschappelijk onderzoek naar de Bijbel interessant voor jouw profielwerkstuk, maar weet je nog niet goed waar je moet beginnen? Of heb je naar aanleiding van dit stuk nog vragen? Mail dan vooral met alfasteunpunt@rug.nl. We helpen je graag verder!