Religie en ethiek

Komt een gelovige bij de dokter… Het klinkt als het begin van een slechte mop. Toch zijn er veel verschillende scenario’s die door deze zin ingeluid kunnen worden. Voor veel mensen heeft geloven niets met hun gezondheid te maken. Toch zijn er ook mensen die uit een geloofsovertuiging op een bepaalde manier denken over ziekte en gezondheid. Zo zijn er in Nederland mensen die weigeren hun kinderen te laten vaccineren vanwege hun opvatting dat God de enige is die bepaalt of iemand ziek wordt. Op deze manier worden hun kinderen, en hun omgeving, in gevaar gebracht, en komt vrijheid van godsdienst onder druk te staan. Hoe kunnen we hier mee omgaan? Vanuit de religiewetenschappen en theologie wordt er op verschillende manieren gekeken naar de link tussen religie en ethiek in de samenleving. Dit kan een startpunt vormen voor jouw profielwerkstuk!

Zelf aan de slag

Welke invloed heeft iemands religieuze overtuiging op zijn of haar waarden en normen? Naast denken over gezondheid heeft de levensbeschouwing van mensen ook invloed op hun ideeën over leven en dood. Denk bijvoorbeeld aan discussies over euthanasie en abortus. Veel van de argumenten die worden aangevoerd zijn religieus of levensbeschouwelijk. Voor je profielwerkstuk zou je kunnen onderzoeken hoe de levensovertuiging van mensen hun blik op zo’n discussie kleurt. Misschien kan je mensen uit verschillende kerken of geloofsrichtingen interviewen over hun mening over euthanasie. Hebben zij dezelfde mening? En welke argumenten geven ze daarvoor? Let er hierbij wel op dat je er niet vanuit gaat dat mensen die hetzelfde geloven, ook automatisch dezelfde mening over een maatschappelijke kwestie hebben. ‘De christen’ en ‘de moslim’, maar ook ‘de Nederlander’, ‘de man’ en ‘de vrouw’ bestaan immers niet. Maar je kunt wel onderzoeken wat voor een specifiek gekozen groep personen de invloed is van hun geloofsovertuiging op hun mening over een bepaald onderwerp.

Van wie is je lichaam?

Op 1 juli 2020 is het nieuwe Donorregister ingegaan. Vroeger doneerde je alleen organen als je dat zelf actief had ingevuld. Tegenwoordig wordt iedereen automatisch opgenomen in het Donorregister. Als je niets hebt doorgegeven, komt er te staan dat je ‘geen bezwaar’ tegen orgaandonatie hebt. Nu zijn er mensen die voor 1 juli 2020 donor waren maar geen donor meer willen zijn in het nieuwe systeem. Ze geven aan hun eigen organen te geven uit het idee van zelfopoffering en naastenliefde. Maar wanneer je automatisch donor bent, valt er niets meer actief te geven. Je stemt alleen nog in met een keuze die al (voorlopig) voor je gemaakt is. Dit gaat volgens veel mensen voorbij aan het principe van donatie.

Voor je profielwerkstuk kan je een initiatief zoals het nieuwe Donorregister tegen het licht houden. Van wie is je lichaam als je dood bent? En waarom? Heb je het recht om niet over je dood na te denken? En mag iemand zich in deze discussie op zijn geloofsovertuiging beroepen? Onderzoek hoe wetenschappers, religieuze leiders en/of politieke partijen over zo’n wet denken. Voor je profielwerkstuk zou je een dialoog kunnen schrijven tussen mensen met verschillende visies op het vraagstuk. Welke argumenten voeren de partijen aan? Welke mensvisie komt daarin naar voren? Om zo’n dialoog vorm te geven is het belangrijk dat je heel goed ingelezen bent en dat je verwijst naar de bronnen waar je de uitspraken op baseert.

Botsende grondrechten

Een ander voorbeeld waar religie en ethiek elkaar raken, is dat van hate speech (of aanzetten tot haat). Hate speech is het misvormen van de beeldvorming van een bepaalde groep. Denk aan groepen mensen die denken dat ze meer rechten hebben dan een groep mensen, op basis van bijvoorbeeld geloof of afkomst. Het gaat vaak om zaken waar grondrechten, zoals de vrijheid van meningsuiting, vrijheid van godsdienst en het recht op gelijke behandeling botsen. Hoe balanceren we die grondrechten? Voor je profielwerkstuk zou je een specifieke rechtszaak over hate speech kunnen onderzoeken. Het Europese Hof voor de Rechten van de Mens, dat uitspraak doet in de rechtszaken, houdt bijvoorbeeld hun case-law bij. Online zijn ook de transcripten van de rechtszaken terug te vinden. Je kan een zaak kiezen en onderzoeken welke waarden je terugvindt in de toegepaste wetten. Verschillende landen vinden verschillende waarden belangrijk. Het eerste artikel van de Nederlandse grondwet is het gelijkheidsbeginsel, terwijl het eerste amendement van de VS over vrijheid gaat. Zouden de rechters van het ene land het met de rechters van het andere land eens zijn over de zaak die jij onderzoekt? Doordat hate speech veel te maken heeft met wet- en regelgeving, kan het soms lastig zijn om door de bomen het bos te blijven zien. Het Alfasteunpunt (alfasteunpunt rug.nl) kan je daar bij helpen!

Religie in het publieke domein

Ook religieuze symbolen in openbare ruimtes vormen een belangrijk ethisch vraagstuk voor onze samenleving. We hebben in Nederland een scheiding van kerk en staat, maar wat betekent dat voor religieuze uitingen in het publieke domein? In Frankrijk geldt bijvoorbeeld het idee van ‘laïcisme’ wat inhoudt dat religieuze uitingen in het publieke domein zelfs verboden zijn. Op scholen en in winkels mag je dus geen keppeltje, kruisje of hoofddoek dragen. In Nederland wordt al een tijdje de discussie gevoerd of politieagenten hun geloof mogen uiten door bijvoorbeeld een hoofddoek te dragen. Een belangrijk argument om dit niet te doen is dat het tegen de belangrijke Nederlandse waarde ‘gelijkheid’ ingaat. Maar wat betekent gelijkheid? Dat we allemaal hetzelfde zijn? Of dat we evenveel recht hebben om anders te zijn? En hoe zit dat als je werkt namens de staat? Als ambtenaren er voor iedereen moeten zijn, is het dan niet belangrijk dat iedereen zich in de ambtenaren kan herkennen? Zoals je ziet kan je op meerdere manieren kijken naar een waarde als gelijkheid. In je profielwerkstuk zou je een thema als religieuze symbolen in openbare ruimten kunnen nemen om te onderzoeken welke waarden verschillende landen belangrijk vinden. Neem bijvoorbeeld één onderwerp, zoals de hoofddoek, als casus en onderzoek hoe verschillende landen hun ideeën daarover in praktijk brengen met wetten en regels.

Meer weten?

Er is veel mogelijk rond het thema van religie en ethiek. Vind je dit onderwerp interessant maar heb je er nog vragen over? Of vind je het moeilijk om er goede onderzoeksvragen bij te formuleren? Mail je vragen dan naar alfasteunpunt rug.nl