Normen en waarden: Ethiek!

Wat is ‘het goede’ en hoe moet ik handelen? Dit zijn centrale vragen in de ethiek die door filosofen door de eeuwen heen verschillend zijn beantwoord. Vier belangrijke stromingen binnen de ethiek zijn de gevolgenethiek van de utilisten, de plichtethiek van Kant, de perspectivistische ethiek van Nietzsche en de deugdethiek van Aristoteles.

Je kunt een overkoepelend profielwerkstuk over deze vier soorten ethiek te maken. Daarbij heb je verschillende mogelijkheden, bijvoorbeeld een algemene vergelijking tussen de stromingen of een vergelijking op één punt. Wat denken verschillende ethische stromingen over geluk of het goede? Nog een mogelijkheid is om zelf een ethisch probleem te bedenken en daarbij de antwoorden van verschillende stromingen te bedenken. Een actueel onderwerp zoals biotechnologie, euthanasie of abortus kan een goed uitgangspunt zijn voor zo’n werkstuk. Welke ethiek heeft volgens jou het meeste gelijk? Een mooie vorm om je profielwerkstuk te presenteren kan een debat zijn, waarbij je verschillende filosofen of stromingen tegenover elkaar plaatst.

Het doel heiligt de middelen: utilitarisme

Mag je een persoon opofferen voor het geluk van de groep? "Ja", zeggen o.a. John Stuart Mill en Jeremy Bentham, de belangrijkste denkers binnen het utilitarisme. Volgens het utilitarisme bestaat het geluk van de mens in het ondergaan van genot en het vermijden van pijn. Een goede, dus ‘nuttige’, handeling vergroot je genot terwijl een slechte handeling pijn oplevert. Het utilitarisme is echter geen egoïsme. Als leidraad voor je handelen heeft de utilist namelijk de volgende regel: je moet altijd zo handelen dat het zoveel mogelijk geluk oplevert voor zoveel mogelijk mensen.

Het utilitarisme is een goed uitgangspunt voor een profielwerkstuk. Is geluk meetbaar? En hoe gaat het utilitarisme om met minderheden die pijn moeten lijden voor het genot van de meerderheid?

Doe altijd je plicht! De ethiek van Kant

De Duitse wijsgeer Immanuel Kant heeft over alle grote vragen uit de geschiedenis van de filosofie nagedacht, ook over de vraag ‘wat is goed?’. Hij beantwoordt deze vraag niet op dezelfde manier als de utilitaristen: niet het geluk van mensen maar hun autonomie staat centraal. Mensen zijn vrij wanneer zij zichzelf wetten opleggen. Dit betekent niet dat je jezelf kunt opleggen om te liegen en dat dit dan een goede actie is. Je moet je houden aan de morele wet en je kunt deze kennen door middel van de rede.

Kant is een interessante filosoof voor je profielwerkstuk: ben je het eens met zijn kritiek op het utilitarisme? Welke wetten moeten mensen zichzelf opleggen? Wat betekent dit voor de vrijheid van de mens?

De wereld op zijn kop: de ethiek van Nietzsche

Volgens de negentiende-eeuwse filosoof Friedrich Nietzsche is de christelijke moraal - die destijds heersend was in West-Europa - een slavenmoraal. Mensen zijn volgzaam en denken niet meer zelf na, aldus Nietzsche. Nietzsche wil dat de mens zich losmaakt van de christelijke moraal. De mens moet zijn eigen ethiek ontwerpen: hij schept zijn eigen normen en waarden. Zo is ethiek bij Nietzsche geen kwestie van het volgen van een plicht, deugd of genotsprincipe, maar van je persoonlijke smaak.

In een profielwerkstuk kun je Nietzsches moraal met die van het christendom vergelijken. Ook kun je kijken naar reacties op Nietzsches werk. Vormen deze reacties problemen voor Nietzsches filosofie? Zo ja, hoe zou hij hier op kunnen reageren?

Op zoek naar de gulden middenweg: de deugdethiek van Aristoteles

Wat is geluk en hoe word je gelukkig?  Volgens de Griekse filosoof Aristoteles ligt het geluk van de mens in het ontwikkelen van de deugd. De deugd vormt het midden tussen twee extremen. ‘Dapperheid’ ligt bijvoorbeeld tussen lafheid en moed in. Dit ‘midden’ is niet iets dat vastligt, maar moet in iedere situatie opnieuw worden bepaald met behulp van je verstand.

De deugdethiek van Aristoteles verschilt van de plichtethiek van Kant en de gevolgenethiek van de utilitaristen. Bij Kant en de utilitaristen gaat het om het volgen van een regel die buiten jezelf ligt: de plicht of het genotsprincipe. Omdat het hier gaat om regels, worden deze vormen van ethiek ook wel 'normatief' genoemd. De deugdethiek is niet normatief. Zij kijkt naar de mens zelf en zijn bedoelingen bij een handeling.

Voor je profielwerkstuk kun je een normatieve ethiek met de deugdethiek vergelijken. Je kunt ook een profielwerkstuk schrijven waarin je een normatieve visie op moderne onderwerpen geeft, zoals het milieu of vriendschap. Welke normen moeten gehanteerd worden in onze omgang met de wereld om ons heen? Zijn alle mensen in staat deze normen te kennen? Kunnen we deze normen allemaal bedenken of moeten we deze leren via anderen?

Meer weten?

Als je meer informatie nodig hebt over het onderwerp ethiek, kun je altijd naar het Alfasteunpunt mailen. Ook voor andere vragen over het onderwerp kun je bij ons terecht: alfasteunpunt rug.nl

Waarom mag je niet liegen? Is het wel terecht dat de meesten van ons een hekel hebben aan arrogantie? Wanneer kunnen we zeggen dat iemands leven “geslaagd” is? Als het goed is om een grote financiële bijdrage te geven aan een goed doel, betekent het dan dat we slecht zijn als we geen geld geven? Hebben mensen het recht om abortus te plegen? Dit zijn enkele vragen die in de ethiek worden bestudeerd. De ethiek gaat over morele vragen, daarom wordt de ethiek ook wel morele filosofie genoemd. Moraliteit houdt filosofen al eeuwenlang bezig. Ethiek is dus een relevant onderwerp voor een profielwerkstuk!

Deugd, plicht, gevolg of perspectief: vier soorten ethiek