Baruch de Spinoza

Spouw op dit graf. Hier ligt Spinoza. Was zijn leer
daar ook bedolven! Wrocht die stank geen zielpest meer.

Dit spottende grafschrift werd door een tijdgenoot van filosoof Baruch de Spinoza geschreven. Deze Amsterdamse denker was bepaald niet geliefd: Toen hij drieëntwintig jaar was, werd hij uit de joodse gemeenschap gezet omdat hij zich niet aan de traditionele wetten en regels wilde houden. Ook had Spinoza een te eigenzinnig - in de ogen van zijn tijdgenoten ‘ketters’-  godsbeeld.

Tegenwoordig kijken we heel anders naar Spinoza. Hij wordt beschouwd als één van de grootste (Nederlandse) filosofen aller tijden. Wat maakt Spinoza’s filosofie zo bijzonder? En waarom werd hij in zijn eigen tijd niet goed begrepen? Ben je geïnteresseerd in Spinoza en wil je je profielwerkstuk misschien over hem schrijven? Dan is het leuk om het Spinozahuis in Rijnsburg te bezoeken. Dit is het huis waar Spinoza twee jaar lang heeft gewoond en gewerkt.

Spinoza’s Godsbeeld: Het perspectief van de eeuwigheid

Stel je eens voor dat je brein zó krachtig is, dat je alle oorzaken van alles kunt kennen. Dat je alles wat nu gebeurt, vroeger gebeurde en wat in de toekomst zal gebeuren tegelijk kan bekijken. Als dat zou kunnen, ben je alwetend en alziend tegelijk. Je kijkt met een blik van de eeuwigheid.

Spinoza meent dat de mens nooit tot zo'n omvattende blik in staat is, maar God wel. Binnen dit perspectief hangt alles met alles samen. Omdat je alles kent, bestaat er geen toeval meer. Alle oorzaak-gevolgrelaties worden één geheel of, zoals Spinoza het noemt, één substantie. Deze substantie is God zelf. Omdat God alles kent en met zijn blik omvat, zit Hij ook in alle dingen. Daarom stelt Spinoza God gelijk aan de Natuur. Deze opvatting wordt pantheïsme genoemd, het geloof dat God overal aanwezig is. Met 'Natuur' bedoelt de filosoof namelijk het hele universum en niet alleen bomen en planten.

Met een profielwerkstuk over Spinoza's Godsbeeld kun je verschillende kanten op. In combinatie met het vak geschiedenis kun je uitzoeken waarom zijn tijdgenoten zijn opvattingen over God shockerend vonden. Dan moet je eerst onderzoeken wat de gangbare godsbeelden van zijn tijd waren. Hoe verhoudt het godsbeeld van Spinza zich daartoe?

In combinatie met het vak Godsdienst kun je Spinoza's pantheïsme verder bestuderen. Je kunt bijvoorbeeld pantheïstische visies vergelijken. Betekent het feit dat Spinoza’s God in alle dingen zit dat het universum dus goed is?

Weg met de passies! Spinoza's ethiek

Emoties spelen een belangrijke rol in de Ethiek. Verschillende filosofen denken anders over de aard van emoties.

Volgens Spinoza ben je dom bezig als je je emoties niet de baas bent. Van emoties zoals begeerte, vreugde, verdriet, haat en liefde word je niet gelukkig. Ze sleuren je alleen mee zodat je je verstand niet meer goed gebruikt. Spinoza noemt deze emoties dan ook 'aandoeningen'. Dat wil overigens niet zeggen dat hij bijvoorbeeld tegen vreugde is. Je mag best blij zijn, maar je moet je niet door je vreugde laten overheersen.

De mens die door passies beheerst wordt, is volgens Spinoza niet vrij. Je bent dan lijdend en passief. Om een actief leven te leiden, moet de mens zich laten leiden door zijn verstand, door de rede. Dit verstand houdt de negatieve emoties in toom. Als je de rede goed gebruikt, blijf je het dichtst bij je eigen aard en ben je echt vrij. Emoties komen immers vaak door de dingen die om je heen gebeuren.

In een profielwerkstuk zou je Spinoza's ethiek kritisch kunnen bekijken. Je kunt bijvoorbeeld kritiek formuleren aan de hand van Martha Nussbaum, die een veel positievere kijk op emoties heeft dan Spinoza. Ook kun je uitzoeken hoe de filosoof voortbouwt op de ideeën van de Stoïcijnen, een Griekse stroming.

Vragen?

Heb je vragen naar aanleiding van dit stuk of zoek je hulp bij het schrijven van je profielwerkstuk? Mail dan naar alfasteunpunt rug.nl!