Alles over bronnen

Bronnen erg belangrijk bij het doen van onderzoek en het schrijven van je profielwerkstuk. Zij leveren informatie, voorzien je van een perspectief en vormen de bewijslast die je nodig hebt voor je PWS. Je hebt immers niet zomaar alles uit je duim gezogen. Waarom, wanneer en hoe je een bron gebruikt, vind je in de onderstaande vragen. Klik voor meer informatie op de vraag waarmee jij zit. Heb je alsnog vragen over brongebruik? Vraag het dan aan je docent of mail een van de steunpunten.

Klik op de vraag die voor jou relevant is:

Wanneer verwijs je naar bronnen?
Wat voor bron kies je?
Hoe betrouwbaar is mijn bron?
Kan ik Wikipedia als bron gebruiken?
Hoe verwijs ik naar een bron?

Wanneer verwijs je naar bronnen?

Je profielwerkstuk vormt de brug tussen de middelbare school en het hoger onderwijs. Het is dus verstandig je PWS te zien als een wetenschappelijk artikel. Dit betekent dat je niet zomaar alles wat je in boeken of op internet vindt zomaar kunt overnemen voor je profielwerkstuk zonder dat te vermelden. Je schaadt dan de ‘intellectuele integriteit’ van de auteur. Het komt er op neer dat je je schuldig maakt aan plagiaat, wat in de regel strafbaar is. Je lost dit op door te citeren of te parafraseren.

Citeren

Citeren is het letterlijk overnemen van stukken tekst uit een bron. Dit kan uit een boek zijn, maar ook uit een toespraak, artikel, etc. Je zet de stukken tekst die je letterlijk overneemt tussen aanhalingstekens. Zorg ervoor dat het citaat niet te lang wordt, anders schaad je de auteursrechten van de schrijver. Hou het dus bij een aantal zinnen. Het is belangrijk dat je daarna aangeeeft van wie het citaat komt. Dit ziet er dan bijvoorbeeld zo uit: "Citeren is het letterlijk overnemen van stukken tekst uit een bron." (Scholierenacademie, 2021). De volledige bron geef je dan weer in de literatuurlijst aan het einde van het verslag. Let op: de precieze eisen voor citeren hangen af van de stijl waarin je citeert. Overleg dit met je docent.

Parafraseren

Parafraseren betekent het overnemen van ideeën of in eigen woorden verbuigen van stukken tekst uit een bron met daarbij een verwijzing naar je bron. Als je een hele moeilijke theorie in je eigen woorden overneemt kun je niet doen alsof je neus bloedt en zeggen dat het van jou is. Journalisten parafraseren vaak in hun artikelen om citaten minder lang te maken, waardoor het stuk aantrekkelijk wordt.

Een voorbeeld van een tekst waar zowel in geciteerd als geparafraseerd wordt ('Totale chaos op Lombok: iedereen wil weg, maar alle vluchten zitten vol', NOS, 6 augustus 2018):

Vooral de vakantiegangers willen zo snel mogelijk weg. Op weg naar het vliegveld stonden toeristen langs de kant van de weg te liften, vertelt NOS-redacteur Merel Akkerman (parafrase), die op het eiland is. Akkerman werd vanochtend geëvacueerd van het nabijgelegen eiland Gili Meno. "Vannacht en vanochtend was er geen hulp op de Gili-eilanden. Toen we naar de luchthaven reden, zagen we pas de eerste politiewagens en legervoertuigen" (citaat), vertelt ze.

Terug naar boven.

Wat voor bron kies je?

Voor het gemak onderscheiden we twee soorten bronnen: primaire bronnen en secundaire bronnen. Beide zijn belangrijk voor je onderzoek.

Primair of secundair

Primaire bronnen zijn bronnen die van eerste hand komen, zoals interviews, brieven en dagboeken. Secundaire bronnen zijn juist commentaren op en interpretaties van die primaire bronnen. Denk hierbij aan handboeken, wetenschappelijke artikelen, commentaren in kranten, enz. Voor de originaliteit van je onderzoek is het van belang dat je zoveel mogelijk naar primaire bronnen verwijst; deze bronnen staan immers het dichtst bij wat de persoon dacht of wat de organisatie heeft bedoeld. Besef je wel goed dat het analyseren van primaire bronnen veel tijd vergt, en dat bronnen uit eerste hand niet altijd even betrouwbaar zijn. Overleg daarom altijd met je pws-begeleider of een primair bronnenonderzoek binnen jouw pws van toegevoegde waarde is.

Secundaire bronnen

Als je aan je pws begint, onderzoek je altijd eerst wat er al over jouw onderwerp geschreven is. Want het is erg leuk als je de brieven van een 13e eeuwse Italiaanse schrijver gaat vertalen in een stoffige bibliotheek in Rome, maar als een ander dat al heeft gedaan, scheelt dat behoorlijk wat werk: daarom zijn secundaire bronnen onmisbaar. Vaak gebruik je handboeken en wetenschappelijke artikelen om je verhaal goed te onderbouwen. Secundaire bronnen bieden diverse invalshoeken, interpretaties en kritieken op primaire bronnen en zijn daarom onmisbaar voor je onderzoek. Je kunt uit deze bronnen afleiden hoe een wetenschapper kijkt naar jouw onderwerp en deze met elkaar vergelijken. Een auteur uit de jaren '50 zou bijvoorbeeld heel anders tegen het thema 'vrouwenemancipatie' aankijken dan een auteur van nu.

Terug naar boven.

Hoe betrouwbaar is mijn bron?

Niet alle bronnen zijn even betrouwbaar. Daarom is het belangrijk te kijken waar deze bronnen vandaan komen en hoe zij tot stand zijn gekomen. Dit noem je bronkritiek. Je kijkt bijvoorbeeld naar de invalshoek en welke bronnen de auteur gebruikt. Zo kom je erachter wat het perspectief of de ideologie van de schrijver is. Net als in de journalistiek is het gebruik van één bron onvoldoende. Het gebruik van verschillende standpunten (en dus bronnen) is erg belangrijk. Je krijgt hiermee een duidelijk overzicht hoe er door verschillende mensen of instanties wordt gedacht over een onderwerp. Je zal er bijvoorbeeld al snel achter komen dat een socialistische auteur anders denkt over Karl Marx dan liberale auteurs. Bedenk dus goed welke bronnen je gebruikt en wees ook niet bang kritisch te zijn op deze schrijvers.

Vaak kun je snel zien of een bron betrouwbaar is. Als een website er bijvoorbeeld erg amateuristisch uitziet of als je een forum of social media gebruikt, is de kans groot dat een bron niet betrouwbaar is. Van overheidsinstanties en databanken (zoals het Centraal Bureau voor de Statistiek) kun je verwachten dat hun informatie wel betrouwbaar is.

Biografieën

Met name bij biografieën spelen invalshoek en ideologie een belangrijke rol, waardoor het leuk is verschillende biografieën over een persoon te vergelijken. Let bij het vergelijken van bibliografieën op drie dingen: het jaartal waarop deze is geschreven, de persoon die deze heeft geschreven (was dit iemand die een hekel had aan deze persoon? Of juist iemand die dicht bij de persoon stond?) en de bronnen die de auteur heeft gebruikt om de biografie te schrijven.

Terug naar boven.

Kan ik Wikipedia als bron gebruiken?

Kort door de bocht: Nee. Bij de meeste pagina's is het zo dat iedereen, zonder controle, de pagina's kan aanpassen.

Maar dat betekent niet dat Wikipedia een slecht beginpunt voor je profielwerkstuk is. Wikipedia is de meest gebruikte online encyclopedie ter wereld en succesvol omdat de site door gebruikers over de hele wereld wordt bijgehouden en gecontroleerd. Dat maakt vooral de Engelstalige pagina's van Wikipedia over het algemeen betrouwbaar. Online encyclopedieën als Wikipedia, maar ook Encycolopedia Britannica, zijn zogenaamde tertiaire bronnen, oftewel overzichtswerken. Een andere tertiaire bron is bijvoorbeeld een woordenboek.

Tertiaire bronnen zijn vooral handig als je je oriënteert op je pws-onderwerp. Zie een encyclopedie dus als een woordenboek: het is handig als geheugensteuntje, vertrekpunt voor je onderzoek, of om een overzicht te krijgen, maar niet als bron op je bronnenlijst.

Wanneer is Wikipedia wel handig?

- Ter inspiratie voor je pws-onderwerp (klik eens voor de gein op: random artikel)
- Om te kijken welke literatuur te vinden is over het betreffende onderwerp. Onderaan elk artikel staat een bronnenlijst, wat een goede manier kan zijn om bronnen te vinden over jouw onderwerp
- Voor het gebruik van rechtenvrije foto's of plaatjes

Terug naar boven.

Hoe verwijs ik naar een bron?

Het verwijzen naar bronnen gaat bij elk vakgebied anders. De een werkt met voetnoten, de ander zet de bronvermelding tussen haakjes achter de zin. Dit noem je een citeerstijl, zoals APA of MLA. Het belangrijkste is dat je consequent blijft in hoe je je bron vermeldt in je hele PWS. Vraag voor de zekerheid na op school hoe zij het willen zien.

Let bij het gebruik van internetbronnen erop dat je de datum van raadpleging vermeldt. Dit is van belang omdat de inhoud van internetbronnen aangepast of verwijderd kanworden. Op deze manier hou je de bronnenlijst overzichtelijk voor jezelf en voor je lezers.

Hieronder volgt een kort voorbeeld hoe je naar bronnen kunt verwijzen.

Voorbeeld van bronvermelding bij een boek:

- Karl Heindrich Marx en Friedrich Engels, Das Kapital. Kritik der politischen Ökonomie (Meissner; Hamburg 1867) p. 44.

Voorbeeld van bronvermelding bij een documentaire op internet:

- Vrijzinnig Protestantse Radio Omroep (VPRO), In Europa (2007) afl. 3: 1914-Wenen en Sarajevo https://www.vpro.nl/programmas/in-europa/kijk/afleveringen/2007-2009/1914-wenen-sarajevo.html (geraadpleegd 6-8-2018).

Terug naar boven.