Onderzoeksthema's

Heeft u interesse om uw landschapsproject te onderbouwen met wetenschappelijk onderzoek? Of wil je een PhD doen in de geschiedenis van het landschap? Dat kan bij het Kenniscentrum Landschap. In thematisch opzicht richt het fundamenteel-wetenschappelijke onderzoek zich op de volgende vijf thema's:

1. Kwelderlandschappen van Noord-Nederland, Waddenzee en voormalig Zuiderzeegebied
2. Landschap, samenleving en economie in de zandlandschappen van Nederland tijdens de middeleeuwen en vroegmoderne tijd
3. Vergelijkend en interdisciplinair onderzoek naar kastelen, buitenplaatsen en landgoederen in verleden en heden
4. Landschapsbiografieën als hulpmiddel voor ruimtelijke planning
5. Historische ecologie als instrument voor natuur- en erfgoedbeheer

---

Thema 1: Kwelderlandschappen van Noord-Nederland, Waddenzee en voormalig Zuiderzeegebied

Het eerste doel van dit onderzoek is het reconstrueren en verklaren van de chronologie en ruimtelijke variatie van landschapsvorming in de kwelders langs de Waddenzee en de voormalige Zuiderzee tijdens de middeleeuwen en vroegmoderne tijd. Het tweede doel is inzicht te krijgen in de manier waarop middeleeuwse bewoners van deze wadden- en kwelderlandschappen omgingen met de toenemende problemen van zeespiegelstijging, bodemdaling en overstromingen van hun territoria.

Methodologisch bestaat het onderzoek uit een reeks interdisciplinaire regionale en thematische case studies, waarbij bronnen en methoden uit de aardwetenschappen, landschapsarcheologie, landschapsgeschiedenis, toponymie en middeleeuwse geschiedenis worden gecombineerd. Het uiteindelijke doel is de ontwikkeling van een nieuw conceptueel model voor de co-adaptatie van mens en natuur in de lange termijn geschiedenis van de kwelderlandschappen van het Waddenzeegebied.

Specifieke onderzoeksprojecten concentreren zich op de

• Romeinse en vroegmiddeleeuwse turfwinning in Friesland;
• Paleogeografie en ontginningsgeschiedenis van veenlandschappen in het Hunze-Aa getijdenbekken (Noord-Nederland) tijdens de middeleeuwen;
• Chronologie en ruimtelijke variatie van middeleeuwse veenontginningen in Zuidoost-Friesland en Noordwest-Overijssel.

Dit onderzoeksthema wordt uitgewerkt in nauwe samenwerking met het Groninger Instituut voor Archeologie (RUG-GIA) en de Friese Academie van Wetenschappen (FA).

---

Thema 2: Landschap, samenleving en economie in de zandlandschappen van Nederland tijdens de middeleeuwen en vroegmoderne tijd

Dit onderzoeksthema concentreert zich op de interactie tussen samenleving, economie en landschap in de Pleistocene zandlandschappen van Nederland tijdens de middeleeuwen en de vroegmoderne tijd. Met behulp van concepten en methoden uit de disciplines landschapsgeschiedenis, sociaal-economische geschiedenis en rechtsgeschiedenis wordt vergelijkend onderzoek gedaan naar de invloed van maatschappelijke en politieke instituties, rechtsrelaties en sociaal-economische structuren op culturele landschapsvorming en vice versa.

Vergelijkende studies van verschillende microregio's en regio's in Nederland zoals Drenthe, Twente, Salland, Achterhoek, Veluwe, Utrecht en Noord-Brabant moeten leiden tot een dieper begrip van de chronologie en ruimtelijke variatie van middeleeuwse landschapsvorming. In een later stadium kunnen deze studies worden vergeleken en geïntegreerd met die in Vlaanderen, Noord-Duitsland en West-Denemarken om multivariate modellen en nieuwe theorieën over de bovengenoemde onderlinge relaties te ontwikkelen.

---

Thema 3: Vergelijkend en interdisciplinair onderzoek naar kastelen, buitenplaatsen en landgoederen in verleden en heden

Dit thema richt zich op het onderzoek naar historische kastelen, buitenplaatsen en landgoederen in Nederland en Europa sinds de middeleeuwen. De onderzoeksgroep heeft een interdisciplinair karakter, variërend van geschiedenis en antropologie tot aardrijkskunde en archeologie.

Zowel de geschiedenis van de eigenaren (met betrekking tot hun macht, rijkdom en status), als de architectuur en het interieur van hun huizen en het ontwerp van de tuinen, parken en landgoederen krijgen aandacht. Kastelen, buitenplaatsen en landgoederen worden gezien als manifestaties van brede historische ontwikkelingen in cultuur, samenleving en economie; bijzondere aandacht zal daarbij uitgaan naar de samenhang tussen platteland, stad en landschap.

Specifieke onderzoeksonderwerpen zijn de

• Invloed van adellijke, patriciërs- en ondernemersfamilies op de representatieve cultuur van landhuizen en omliggende landschappen;
• Recreatieve en economische aspecten van landgoederen en de locatiekeuze van landhuizen;
• Relatie tussen landelites en de ontwerpers van hun huizen, parken en tuinen.

Variërend van patronage van de kunsten in het verleden tot het voortbestaan van buitenplaatsen en landgoederen door eigenaren en instellingen tegenwoordig, met betrekking tot de waarde ervan als cultureel erfgoed.

De landgoedcultuur in Nederland in termen van historische processen, trends en patronen is het overkoepelende thema van deze onderzoeksgroep. Het specifieke karakter ervan zal worden gereconstrueerd door vergelijking met culturele manifestaties en representaties van gelande elites in andere Europese landen en regio's.

---

Thema 4: Landschapsbiografieën als instrument voor ruimtelijke planning

Cultureel erfgoed kan een belangrijke motor zijn voor plattelands- en stadsontwikkeling. Kennis van de cultuurhistorische gelaagdheid van landschappen en de integratie van materiële en immateriële cultuurwaarden in planologische procedures zou kunnen leiden tot een betere maatschappelijke basis voor ruimtelijke ordeningsprojecten.

Onderzoekers uit de geesteswetenschappen hebben sinds eind jaren negentig het concept van de culturele biografie van het landschap ontwikkeld, dat een passend kader geeft voor de integratie van archeologische, historisch-geografische en architectuurhistorische kennis. In dit vierde thema wordt de relevantie van dit concept voor hedendaagse planningsvraagstukken onderzocht.

Onderzoeksthema's zijn de

• Verdere operationalisering van het concept in verschillende nationale en internationale contexten;
• Ontwikkeling van betrouwbare evaluatiesystemen voor cultureel erfgoed;
• Integratie van wetenschappelijke kennis en lokale kennis;
• Ontwikkeling van planningsstrategieën waarin lokale gemeenschappen een evenwichtige rol kunnen spelen.

Het onderzoek omvat zowel Nederlandse als buitenlandse case studies, waaronder Kalimantan (Indonesië).

---

Thema 5: Historische ecologie als instrument voor natuur- en erfgoedbeheer

Dit onderzoeksthema situeert zich op het snijvlak van de geesteswetenschappen en de natuurwetenschappen en heeft daardoor een sterk interdisciplinair karakter. Concepten en methoden van de aardwetenschappen, (paleo)ecologie en (paleo)hydrologie worden gecombineerd met die van landschapsarcheologie, landschapsgeschiedenis, toponymie en geschiedenis om landschapsecologische processen en patronen van zowel natuurlijke als semi-natuurlijke landschappen te reconstrueren uit het verleden.

Het concept van de ‘culturele biografie van de natuur’ zal een van de leidende principes zijn. Deze nieuwe interdisciplinaire aanpak dient niet alleen fundamenteel onderzoek, maar ook de valorisatie van wetenschappelijke kennis op het gebied van cultureel erfgoedbeheer en natuurbeheer.

Een voorbeeld van dit onderzoek is een aantal pilots in de Nationale Landschappen Drentsche Aa (2013-2015) en Noordoost Twente (2013-2016) in Noordoost-Nederland.

Mocht u vragen hebben of interesse hebben om samen te werken met het Kenniscentrum Landschap, neem dan contact op met Theo Spek (theo.spek rug.nl).