Leaving no scroll unturned

Opisthografen - Hoe gebruikte men handgeschreven teksten in de oudheid?

De Dode Zee-rollen bevatten de oudste exemplaren van de Hebreeuwse Bijbel en vele andere tot dan toe onbekende teksten. Deze rollen hebben onze blik op het vroege jodendom en christendom fundamenteel veranderd. Een van de vragen waar het vakgebied voor staat is hoe we ons de schrijfgemeenschap achter de Dode Zee-rollen moeten voorstellen en op welke manier zij zich tot deze teksten verhielden. Met andere woorden: hoe werden deze teksten gebruikt?

                Dit proefschrift probeert dit vraagstuk op een nieuwe manier te benaderen door een specifiek type handschrift te onderzoeken: opisthografen – rollen die zowel aan de voorzijde als aan de achterzijde zijn beschreven. Uit dit onderzoek blijkt dat deze opisthografen konden worden gebruikt om verzamelingen aan te leggen: twee of drie verschillende teksten werden op één handschrift samengebracht en gezamenlijk gelezen en bestudeerd. Deze opisthografen laten interessante combinaties zien: teksten die verschillende sociale of religieuze ideeën vertegenwoordigen werden aantoonbaar naast elkaar gelezen.

Eén opisthograaf is voor dit proefschrift nader onderzocht in een case-study. Het betreft een papyrus die ik dateer tot de eerste eeuw voor Christus met daarop fragmenten van verschillende gebedsteksten. Deze specifieke opisthograaf lijkt te zijn gebruikt als een gebedencollectie; tekens in de marge van het handschrift geven aan waar nieuwe passages beginnen. Vergelijkend onderzoek van de tekstcollectie uit Herculaneum laat zien dat ook hier opisthografen werden gebruikt om verzamelingen aan te leggen. Hieruit volgt dat schrijvers uit verschillende gebieden van de mediterrane wereld een vergelijkbare, dynamische schrijf-, lees- en gebruikspraktijk konden delen.

Proefschrift: http://hdl.handle.net/11370/5187650e-e283-4431-912f-4e04a5a7d477