Ontelbare enkelvouden

Bekend, maar vergeten: Anne Zernike, de eerste vrouw op de kansel

Anne Zernike staat te boek als de eerste vrouw op de kansel. Maar evenzeer is ze bekend vanwege haar vrijzinnig-theologische opvattingen en door haar huwelijk met de kunstenaar Jan Mankes. Daarnaast is Anne Zernike de zus van de Groninger hoogleraar en Nobelprijswinnaar Frits Zernike en de oudtante van Nobelprijswinnaar Gerard 't Hooft. Promovenda Froukje Pitstra schreef een biografie over deze kleurrijke vrouw, die volgens haar weliswaar bekend, maar eigenlijk vergeten is. ‘Met deze biografie wil ik dat veel te gereduceerde beeld van Anne Zernike grondig bijstellen en haar in al haar veelzijdigheid voor het voetlicht brengen,’ aldus Pitstra.  

Anne Zernike (1887-1972) leefde in de tumultueuze eerste helft van de twintigste eeuw. Een tijd waarin ze uitgroeide tot een publiek figuur, als eerste Nederlandse predikante (in de doopsgezinde gemeente Bovenknijpe). Uit haar boeken en vele artikelen komt het beeld naar voren van een zeer uitgesproken, radicaal vrijzinnige, links-moderne predikante en theologe; te vrijzinnig voor veel doopsgezinden en remonstranten en soms zelfs te links-modern voor de vrijzinnigen en de Nederlandse Protestantenbond (NPB). Het benadrukken van de innige relatie tussen theologie en de kunsten en haar felle verdedigen van de radicale vrijzinnigheid behoorden tot haar belangrijkste geloofsartikelen. De contouren daarvan waren al in haar jeugdjaren in Amsterdam zichtbaar geweest. In Pitstra’s biografie worden vele facetten van haar rijke, complexe leven opgeroepen en beschreven: haar liefde voor de kunsten, haar opvatting over het predikantschap van vrouwen en over de vrouwenbeweging, haar worsteling met het pacifisme en haar radicale opvattingen over vrijzinnigheid en geloof. Anne Zernike bewoog zich over alle ‘verzuilde’ verbanden heen in verschillende politieke en maatschappelijke stromingen.

Froukje Pitstra studeerde Religious Symbols and Traditions (researchmaster). Ze verrichtte haar onderzoek bij het onderzoeksinstituut Centre for Religious Studies aan de Faculteit Godgeleerdheid en Godsdienstwetenschap.

De Vrijzinnigen Nederland organiseren in samenwerking met en in het Bijbels Museum in Amsterdam een tentoonstelling over Anne Zernike, te zien tot half oktober.- Zie ook de documentaire Anne Zernike van Omrop Fryslân.