Ancias/Anxiousness in Joana de Jesus (1617-1681)

Een analyse van het mystieke werk van Joana de Jesus

Maakt vrees handelen mogelijk of juist onmogelijk? Kunnen de geschriften van een zeventiende-eeuwse Portugese non bijdragen tot het ontstaan van een subjectiviteit die empowerment van vrouwen en intellectuele productie bevordert? In haar proefschrift presenteert Joana de Fátima Gonçalves Pita do Serrado een meervoudig gelaagde studie over Joana de Jesus, een Cisterciënzer non die in twee kloosters in Portugal leefde. Ze schreef over haar dagelijks leven, haar goddelijke ontmoetingen met Christus en de kennis die ze verwierf door die mystieke contacten.

De leer van Joana de Jesus onderging een diepgaande invloed van de Rijnlandse mystiek, de Moderne Devotie en mystici uit de Spaanse Gouden Eeuw zoals Luis de Granada en Teresa de Ávila. Op basis van deze tradities ontwikkelde ze het begrip ‘ancias’, dat Gonçalves Pita do Serrado vertaalde als ‘vrees’ (‘anxiousness’). Close reading van Joana de Jesus’ geschriften laat zien hoe die vrees een bron van intellectuele empowerment en religieus leiderschap is binnen haar gemeenschap. Haar vrees is zowel een menselijke als een goddelijke eigenschap: het is een verlangen naar een ware navolging van Christus, lichamelijk én geestelijk. Die vrees leidt tot een waarachtige Schriftuurlijke en devotionele kennis van leven en gemeenschap, een kennis die deelt in Gods goddelijke wijsheid en haar verschijning van een subject mogelijk maakt – iets wat in de westerse filosofie doorgaans als een anomalie wordt beschouwd. In haar proefschrift confronteert Gonçalves Pita do Serrado Joana’s notie van ‘vrees’ met twee eigentijdse filosofische scholen: met de canonieke filosofie (De Beauvoir en Irigaray) over het ontwerp van een vrouwelijk subject en met de Portugese filosofie van de saudade, die evenals Joana de Jesus het verlangen beschouwt als een constituent van de subjectiviteit.

Joana de Fátima Gonçalves Pita do Serrado studeerde Middeleeuwse Filosofie. Ze verrichtte haar onderzoek bij de vakgroep Christendom en Ideeëngeschiedenis aan de Faculteit Godgeleerdheid en Godsdienstwetenschap. Serrado werkt nu als Junior research Fellow aan de Faculty of Theology van University of Oxford.