Campagne Tweede Kamerverkiezingen 2003

Uit: J. Hippe, P. Lucardie en G. Voerman, 'Kroniek 2003. Overzicht van de partijpolitieke gebeurtenissen van het jaar 2003, in: G. Voerman (red.), Jaarboek 2003 Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen (Groningen 2004), 15-137, aldaar 16-17.

Campagne Tweede-Kamerverkiezingen 2003

Tweede-Kamerverkiezingen: de campagne en de strijdpunten

Na de voortijdige val van het eerste kabinet-Balkenende op 16 oktober 2002 werd besloten nieuwe Tweede-Kamerverkiezingen te houden op 22 januari 2003 (zie Jaarboek 2002 DNPP, blz. 35-36). De verkiezings­campagne was kort maar intensief, en speelde zich vooral op tele­visie af. Een eerste aanloop werd in december 2002 genomen – onder meer op 8 december met een debat voor het televisieprogramma ‘Buitenhof’ tussen de pas verkozen lijstaan­voerder van de PvdA, W.J. Bos, en zijn christen-democratische tegenspeler, demissionair premier J.P. Balkenende.

Op nieuwjaarsdag luisterden de lijsttrekkers van VVD en LPF met hun aanwezigheid het traditionele bad in de Noordzee op, waarbij LPF-lijsttrekker M. Herben een forse verkoudheid opliep en VVD-lijstaanvoerder G. Zalm zich wijselijk beperkte tot het uitdelen van snert. Op 3 januari vond voor RTL 4 een debat plaats tussen de lijsttrek­kers van CDA, PvdA, SP en VVD – volgens de peilingen de vier grootste partijen. Zalm viel op door de vraag of Nederland vol is, met een volmondig ‘ja’ te beantwoorden, maar kreeg van de kijkers weinig waardering. Balkenende weigerde dezelfde vraag te beantwoorden en reageerde wel vaker ontwijkend. Volgens commentatoren maakte Bos over het algemeen de beste indruk met zijn combinatie van felheid en bescheidenheid. In de peilingen begon de PvdA snel te stijgen, ten koste van CDA en SP.

Er volgden nog verscheidene debatten op televisie en radio, tot de avond voor de ver­kie­zingen. Het laatste debat trok ruim drie miljoen kijkers. Hieraan mochten ook de lijsttrekkers van de LPF (M. Herben) en GroenLinks (mevr. F. Halsema) deelnemen, maar D66-lijstaanvoerder Th.C. de Graaf moest aan de zijlijn blijven staan. Daarnaast vonden uiteraard tal van debatten en andere bijeenkomsten in het land plaats. Het CDA hield ruim 200 verkiezingsbijeenkomsten – en spande daar­mee de kroon. De christen-democraten besteedden ongeveer 600.000 euro aan de campagne, evenveel als de VVD, minder dan LPF en SP maar meer dan de PvdA en de overige partijen. Gezamenlijk moeten de partijen vijf miljoen euro uitgegeven hebben.

Evenals in 2002 bleek in 2003 het immigratie- en integratiebeleid een belangrijk strijdpunt, ook al waren nagenoeg alle partijen opgeschoven in de richting van een strenger beleid en legden zij alle meer nadruk op de Nederlandse taal die migranten beslist moesten leren. Het sociaal-economische en financiële beleid kreeg echter meer aandacht, vooral na de sombere voorspellingen van het Centraal Planbureau (CPB) in december 2002. Zonder gewijzigd beleid zou de economische groei teruglopen, het begrotingstekort niet dalen maar stijgen en de staats­schuld onmogelijk nog binnen een generatie afgelost kunnen worden. Alle partijen eisten nu bezuinigingen, maar in verschillende mate en op verschillende terreinen. Wilden SP en GroenLinks vooral op defensie beknibbelen, de VVD hoopte te besparen op ontwikke­lings­samenwer­king en WAO. De PvdA stelde voor de hypotheekrenteaftrek voor hogere inkomens te beperken – een oud idee, dat echter op veel weer­stand stuitte bij CDA en VVD. Het CPB zag wegens tijdgebrek geen kans de verkiezingsprogramma’s door te rekenen op hun gevolgen voor de economie. Bij gebrek aan een onpartijdige arbiter beschuldigden de partijen elkaar van ondeugdelijke financiering en zelfs van kiezersbe­drog. Vooral de PvdA moest het hierbij ontgelden.

De verschillen tussen ‘links’ (PvdA, GroenLinks en SP) en ‘rechts’ (CDA, LPF en VVD) leken duidelijker dan in het recente verleden. Ze toon­den zich zelfs in het uiterlijk van de lijsttrekkers, toen tijdens het debat op 3 januari Bos en Marijnissen zonder stropdas en Balkenende en Zalm met stropdas voor de camera verschenen. Herstel van de paarse coalitie achtten dan ook alle betrokkenen uitgesloten. CDA-leider Balken­ende wilde het liefst met de VVD zijn ‘karwei afmaken’ (een toe­speling op de verkiezingsleuze van zijn voorganger R.F.M. Lubbers in 1986). Een coalitie met de PvdA vond hij gezien de grote program­matische afstand minder aantrekkelijk, al sloot hij regeringssamen­wer­king niet helemaal uit. In de peilingen verloren CDA en VVD echter de meerderheid die ze eind 2002 nog verwacht hadden. De PvdA kwam medio januari in de buurt van het CDA. Bos kreeg dan ook al gauw de vraag voorge­legd of hij minister-president zou worden indien zijn partij de grootste werd. Hij bleef echter liever fractievoor­zitter en zocht een kandidaat-premier buiten de fractie. De druk om een naam te noemen nam toe met de stijgende populariteit van de PvdA. Pas op 19 januari maakte Bos zijn kandidaat bekend: de Amsterdamse burgemeester M.J. Cohen (zie verder in deze Kroniek onder PvdA).