Auteur: mr. Irene Visser
Op 24 januari 2023 presenteerden de Nationale ombudsman en de Kinderombudsman het rapport ‘Als de overheid niet thuis geeft’.¹ In dit rapport staan de resultaten van hun onderzoek naar huisuitzettingen van gezinnen in kwetsbare situaties, in het licht van mensen- en kinderrechten. De conclusies van het rapport liegen er niet om. Zo zeggen de onderzoekers dat de overheid te weinig doet om huisuitzettingen te voorkomen en zich nog niet houdt aan de verplichting dat huisuitzettingen niet tot dakloosheid mogen leiden. Huisuitzettingen die het gevolg zijn van executieverkopen door hypotheekhouders zijn niet meegenomen. In het rapport wordt terecht aangegeven dat “over de mate waarin dit plaatsvindt en het proces dat leidt tot een huisuitzetting en een executieverkoop” weinig bekend is. Die leemte wil ik met mijn onderzoek opvullen.

Volgens de wet kan een huisuitzetting plaatsvinden als de schuldenaar niet langer aan diens verplichtingen uit de hypotheekakte voldoet, bijvoorbeeld als de rente (en aflossing) niet meer worden betaald. In Nederland mag de hypotheekhouder in dit geval de woning verkopen, bijvoorbeeld via een executieveiling. Dit heeft grote gevolgen voor de huiseigenaar en diens gezin. Tijdens de financiële crisis die de wereld in haar greep hield vanaf 2008, zagen we in verschillende landen de schrijnende gevolgen hiervan. In mijn onderzoek ga ik na wat er op het gebied van executieverkopen geleerd is van de financiële crisis. Dit doe ik vanuit drie invalshoeken.

De eerste invalshoek is de wet- en regelgeving rondom executieverkopen. Deze is in veel landen gewijzigd na de financiële crisis. De gevolgen hiervan zijn nog niet eerder volledig in kaart gebracht. Met experts uit verschillende landen werk ik aan een rapport om deze gevolgen te duiden. Zo is bijvoorbeeld in een Europese richtlijn vastgelegd dat meer aandacht moet worden besteed aan het voorkomen van executieverkopen. Mijn onderzoek brengt in kaart hoe deze richtlijn in de verschillende landen is omgezet in wet- en regelgeving en wat dit in de praktijk betekent voor huiseigenaren met betalingsproblemen.

Ten tweede zien we dat sinds de financiële crisis de belangstelling voor executieverkopen in de rechtspraak op Europees niveau is toegenomen. Zo heeft het Europese Hof van Justitie geoordeeld dat de huiseigenaren beschermd moet worden tegen oneerlijke bedingen in hypotheekvoorwaarden. Ook het Europese Hof voor de Rechten van de mens heeft uitspraken gedaan over de bescherming van gezinnen tegen huisuitzettingen. Ik onderzoek de gevolgen van deze rechtspraak voor de Nederlandse procedure van executieverkoop, om te kijken in hoeverre onze procedure voldoet aan de voorwaarden die in de rechtspraak zijn gesteld.

Ten slotte ontbreekt recente Nederlandse data over de werking van executieverkopen in de praktijk. Zo is er voor het laatst in 2012 onderzoek gedaan naar de opbrengsten van executieverkopen. Daarmee is nog niet onderzocht of de wijziging in de wetgeving voor executieverkopen in 2015 goed heeft uitgepakt. Ook is er maar weinig bekend over hoe Nederlandse rechters omgaan met verzoeken van huiseigenaren om de executieverkoop van hun woning te voorkomen. Deze data wil ik in mijn onderzoek gaan verzamelen.

Bovenstaande onderzoeken dragen bij aan meer bekendheid over (de gevolgen van) huisuitzettingen voor huiseigenaren (en hun gezin). Daarmee kan ook worden bekeken in hoeverre de conclusies uit het eerdergenoemde rapport ‘Als de overheid niet thuis geeft’ gelden voor huisuitzettingen na executieverkopen.

¹ www.nationaleombudsman.nl/nieuws/2023/mensen-en-kinderrechten-van-gezinnen-onvoldoende-beschermd-bij-huisuitzettingen.