Onderzoek

Het strafrecht bestaat niet geïsoleerd van de samenleving, maar staat er middenin. Welke gedragingen strafbaar worden geoordeeld en welk belang bij strafrechtelijke handhaving aan verschillende doeleinden van het straf(proces)recht wordt gehecht, zijn daarom geen onveranderlijke gegevens. Veranderingen in de samenleving leiden ertoe dat aan het straf(proces)recht en de toepassing daarvan, alsmede aan de praktijk van de opsporing, andere eisen worden gesteld. Van het strafrecht wordt onder meer gevraagd deze eisen te vertalen in ‘effective criminal law provisions’. Het onderzoek in dit programma beoogt inzichten aan te dragen die, gegeven deze veranderingen, bijdragen aan de effectiviteit van het straf(proces)recht in een moderne Westerse samenleving als de Nederlandse.

De gevolgen van drie veranderingen in de samenleving voor criminaliteit en effectiviteit van straf(proces)recht worden in dit onderzoeksprogramma centraal gesteld.

De eerste is de globalisering of internationalisering van onze samenleving. Die internationalisering heeft voor het strafrecht tal van gevolgen. Vergelijking met het strafrecht van andere landen leidt steeds vaker tot aanpassingen van het nationale straf(proces)recht. Het belang van internationale en Europese rechtsinstrumenten die de werking van nationaal straf(proces) beïnvloeden neemt steeds meer toe. Het lijkt er soms op dat de rechtspraak van het EHRM de wet als primair oriëntatiepunt bij de toepassing van strafprocesrecht deels heeft verdrongen. Een en verdere ontwikkeling van supranationaal strafrecht lijkt een kwestie van tijd.

Een verandering die ten dele aan de internationalisering van onze samenleving gerelateerd is, betreft de veranderende rol van overheden. Strafrechtstoepassing is in het verleden sterk als een taak van de nationale overheid gezien; veiligheidszorg als een taak van nationale en lokale overheden. Dat beeld is echter niet het actuele. Ook Europese overheden hebben taken op het terrein van de (punitieve) rechtshandhaving. Verder zijn inmiddels tal van private actoren betrokken bij veiligheidszorg en rechtshandhaving. In deze ontwikkeling past ook de in belang toenemende rol van het slachtoffer, dat niet langer passief wil toezien hoe de overheid haar strafrechtelijke taak uitoefent, maar adequate handhaving van strafbepalingen (door de overheid) actief wil en moet kunnen bevorderen.

Een derde verandering, ten slotte, betreft de toenemende betekenis van wetenschap en technologie in onze samenleving. DNA-onderzoek, bijvoorbeeld, heeft wezenlijk aan de mogelijkheden van waarheidsvinding bijgedragen, maar heeft ook gevolgen voor de praktijk van de opsporing. Technologische ontwikkelingen hebben nieuwe vormen van criminaliteit gegenereerd, maar bieden ook mogelijkheden bij de bestrijding van criminaliteit. Deze verandering is gerelateerd aan beide voorgaande. Het internationale karakter van internetcriminaliteit brengt op het terrein van straf(proces)recht eigen uitdagingen mee: toereikende strafbaarstellingen en de handhaving daarvan in andere landen is ook een Nederlands belang (no safe havens). En zonder afgedwongen medewerking van derden (service providers e.a.) is waarheidsvinding dikwijls nauwelijks mogelijk. Ontwikkelingen op het terrein van multimedia en sociale media stellen diverse aspecten van de organisatie van de handhaving, opsporing, vervolging en berechting van strafbare feiten ter discussie.