Op 18 december 2024 kwam de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State met een bijzonder kerstcadeau voor het kabinet-Schoof. Dat kabinet had in de onderhandelingen die leidden tot het hoofdlijnenakkoord van mei vorig jaar 24 miljard uit het Transitiefonds voor de landbouw gehaald waarmee de doelstelling om voor 2030 de stikstofuitstoot te halveren zou moeten worden gerealiseerd. Incidenteel werd 5 miljard beschikbaar gesteld voor innovatie, een opkoopregeling en aanpak van de mestmarkt en structureel 500 miljoen euro per jaar voor agrarisch natuurbeheer. Met andere woorden: we gaan het even wat rustiger aan doen met natuurherstel en de stikstofdoelstellingen. En nu besliste de Afdeling dat met terugwerkende kracht (van maar liefst vijf jaar!) een einde gemaakt zou moeten worden aan de praktijk van ‘intern salderen’. Volgens die praktijk kon de ‘ruimte’ voor stikstofuitstoot die al wel vergund was maar nog niet werd gebruikt ingezet worden voor nieuwe activiteiten, zoals voor woningbouwprojecten. Ook het omzetten van projecten bijvoorbeeld na bedrijfsbeëindiging was volgens ‘intern salderen’ mogelijk. Nee dus, volgens de hoogste bestuursrechter. Daarmee is duidelijk dat het natuurbeleid van het huidige kabinet in volle vaart afkoerst op een blinde muur.  En daar kwam op woensdag 22 januari 2025 de uitspraak van de Haagse rechtbank bij. Die oordeelde dat het kabinet ervoor dient te zorgen dat voor 2030 de stikstofuitstoot inderdaad wordt gehalveerd, zoals de Habitatrichtlijn en de Nederlandse wet eisen, op straffe van een dwangsom van 10 miljoen euro.

Uiteraard gaat minister Wiersma de uitspraak eerst bestuderen. En natuurlijk klinken geluiden dat de wet moet worden gewijzigd. En al snel zal er wel weer in Brussel met de vuist op tafel worden geslagen. Maar ondertussen is het evident en onloochenbaar dat onze kwetsbare natuur achteruit kachelt. We hebben nu eenmaal te veel dieren, te veel stront, op een te klein oppervlakte. Dat is niet vol te houden en daar moeten we wat aan doen.

Gaat dat ook gebeuren? Dat moeten we afwachten. Het erge is: iedereen weet dit al heel lang. Maar het komt niet uit om daar wat aan te doen. Economische belangen verhinderen dat. Daarom is er niet veel reden voor optimisme. Eerder is te verwachten dat het kabinet in gaat zetten op beproefde tactieken die we op allerlei andere terreinen al langere tijd zien: tijdrekken, negeren, dwangsommen betalen, kortom: onrechtmatig handelen. Kijk naar Schiphol, kijk naar de afhandeling van asielaanvragen, kijk naar de manier waarop sommige ministers stelselmatig niet beslissen op openbaarheidsverzoeken.

De juridisch-bestuurskundige les die uit dit alles getrokken kan worden is ook een rechtsstatelijke. Zoals de staatscommissie rechtsstaat adviseerde: we hebben behoefte aan een rechtsstatelijk kompas waarop we onze koers moeten bepalen. Traineren, niets doen of nog erger, bewust onrechtmatig handelen holt de rechtsstaat op den duur uit. In allerlei rollen analyseren juridisch-bestuurskundigen het beleid, stellen ze doelen, ontwikkelen ze instrumenten en bewaken ze de uitvoering. Daarbij is een rechtsstatelijk perspectief onontbeerlijk. Kennis van het publiekrecht is nodig voor het realiseren van beleidsdoelen. De verbinding tussen die kennisgebieden maakt de juridische bestuurskunde waardevoller en actueler dan ooit.