Religieus landschap verandert, maar behoefte aan gemeenschappelijkheid blijft

Het succes van Jan Siebelinks Knielen op een bed violen, van Frank Westermans Ararat of Geert Maks De eeuw van mijn vader is niet alleen te verklaren vanuit gevoelens van nostalgie. Ook het delen van een gemeenschappelijk verleden is een factor. De behoefte deel uit te maken van een groter geheel lijkt ook een rol te spelen bij voetbalwedstrijden, rouw om de dood van ‘celebrities’ of een concert van Marco Borsato. Een open, niet oordelende blik is van belang bij het onderzoeken van dit onderwerp. Dat zegt prof.dr. Y.B. Kuiper, die op dinsdag 17 april 2007 het ambt aanvaardt van bijzonder hoogleraar Religieuze en Historische Antropologie aan de Groningse universiteit.

Kuiper bestudeert religieuze elites en bewegingen in de twintigste eeuw in Europa en Nederland. Zijn promovendi onderzoeken onderwerpen als het neo-sjamanisme en Khrishnamurti. Religieonderzoek moet volgens Kuiper op zoek gaan naar veranderingen in het nieuwe landschap van religiositeit en zingeving; ze lokaliseren en niet alleen maar van te voren definiëren. Het aantal buitenkerkelijken is in de loop van de twintigste eeuw enorm toegenomen en er zijn nieuwe, veelal meer individualistisch geöriënteerde vormen van spiritualiteit gekomen. “Daarnaast is de behoefte aan een gevoel van ‘communitas’ niet verdwenen. Mensen willen kennelijk boven zichzelf uitgetild worden.”, aldus Kuiper.

Diepte-interviews en biografisch onderzoek

Kuiper bepleit onderzoek naar traditionele en nieuwe religieuze fenomenen vanuit antropologisch perspectief. Wat is hun onderlinge verband, bijvoorbeeld? Religie en veranderingen op dat veld moeten ook altijd begrepen worden in relatie tot cultuur en samenleving. De historische dimensie mag daarbij niet ontbreken. “Antropologen willen ook dieper graven dan zaken die uit enquêtes naar voren komen. Zo proberen zij door de methode van het diepte-interview meer zicht te krijgen op wat mensen beweegt en wat religiositeit en spiritualiteit nu precies voorstellen in het alledaagse leven of bij bijzondere gelegenheden. Biografisch onderzoek leent zich heel goed daarvoor en het sluit aan bij de individualisering van de cultuur.”

Curriculum vitae

Yme Kuiper is sinds 1 mei 2006 bijzonder hoogleraar Religieuze en Historische Antropologie bij de Faculteit der Godgeleerdheid en Godsdienstwetenschap van de Groningse universiteit. Daarnaast is hij universitair hoofdddocent bij diezelfde faculteit in de culturele antropologie en godsdienstwetenschap. Hij studeerde sociologie en culturele antropologie in Groningen en promoveerde in 1993 op het proefschrift Adel in Friesland 1780-1880, dat twee keer met een prijs werd bekroond. Hij verrichtte veldwerk in Zweeds Lapland en publiceerde op basis daarvan over een multi-etnische, orthodox-christelijke groep, voortgekomen uit een negentiende-eeuwse opwekkingsbeweging. Verder is hij betrokken bij het project Netwerken en soorten van kapitaalsvorming onder doopsgezinden in de achttiende eeuw en Religieuze elites en religieuze bewegingen in het Europa van de twintigste eeuw. Onlangs schreef hij een biografisch portret van de schilder Jan Mankes en diens echtgenote Annie Mankes-Zernike.

Noot voor de pers

- Informatie: prof.dr. Y.B. Kuiper. Faculteit der Godgeleerdheid en Godsdienstwetenschap,

tel. (050)363 5592/363 5568, e-mail: y.b.kuiper@rug.nl .

- De oratie is gedrukt verkrijgbaar en is getiteld: Van de Berg der Waarheid naar

de vlakte van het individualisme. Een historisch- en religieus-antropologisch perspectief (55

pagina’s)