Gaming: wel de lusten van religie, niet de lasten

Goden, demonen, kruisvaarders, avatars. Videogames zitten er vol mee. Lars de Wildt vond verrassend veel overeenkomsten tussen religie en gaming. ‘Producenten van games gebruiken vaak religieuze symboliek, die consumenten zich dan weer eigen maken. Ook kunnen gamers zo opgaan in de intensiteit van het spel, dat ze gevoelens ervaren die lijken op religiositeit.’

_{Tekst: Gert Gritter, Corporate Communicatie / Foto's: Hesterliena Wolthuis}

Kralenketting

Gaming heeft veel raakvlakken met godsdienstbeleving. ‘Je stapt direct in een andere wereld, waarvan de bedoeling is dat die overweldigend is. Muziek speelt een belangrijke rol, net als in kerkdiensten. Je kunt contact hebben het met anderen, vaak met een zekere regelmaat, en daardoor een gemeenschapsgevoel ervaren. En net als bij godsdienst zijn er “rituelen”, voorgeschreven handelingen om aan het spel te mogen deelnemen. Ook is er een soort “belichaamde” dimensie in de interactie met je controller, zoals je een rozenkrans bidt door je vingers langs een kralenketting te laten gaan.’

'Zombie-god'

Ook de esthetiek mag niet onderschat worden. Bij de ontwikkeling van games wordt enorm geïnvesteerd in de vormgeving, wat virtueel de meest indrukwekkende landschappen en bouwwerken oplevert. Dat spreekt De Wildt, die opgroeide in een Brabants dorpje, aan. ‘Ik ben katholiek gedoopt, maar was al heel vroeg niet meer gelovig. Toch spreken kerken me nog steeds aan. De gewijde ruimte, de bijzondere voorwerpen, het ruikt er lekker, er hangt een vervlogen romantiek. Veel Nederlanders denken er zo over. Wat doen we tijdens de vakantie in het buitenland? Als er een kerkje open is, gaan we naar binnen. En als we geluk hebben wordt er nog gezongen ook. In de jaren tachtig van de vorige eeuw was er in Japan echt een obsessie met het katholicisme juist vanwege die esthetiek: kathedralen, beelden, het eten van het vlees en bloed van een “zombie-god”, engelen, een god die zich manifesteert in drie verschijningen, de mythologie, de heiligen, de martelaren. Dat vind je terug in Zelda, nog steeds een van de bestverkopende games ter wereld, ontwikkeld in Japan.’

Getemde religiositeit

'Gaming is in zekere zin het deelnemen aan (quasi-)religieuze rituelen. Mensen hebben behoefte aan rituelen, ook zonder dat ze per se diepgelovig zijn of een strenge moraal aanhangen. Dat geldt ook voor heel veel kerkgangers. Waarom gaan ze naar de dienst? Vanwege de vaste herkenbare rituelen, de regelmaat en de ontmoeting met anderen, de muziek en zang, de imponerende interieurs, beelden, geuren. Die krijg je ook allemaal mee in games – afgezien dan van de geuren. Je kunt een naïeve fantasiewereld betreden waar je de voordelen van een religie kunt ervaren, zonder de nadelen. Het is “getemde” religiositeit, want je kunt de religie-ervaring zelf netjes afbakenen en alles meekrijgen voor zover je het zelf wilt. Letterlijk en figuurlijk zit je in de comfortabele positie waar je de luxe hebt de knop uit te zetten zodra je er genoeg van hebt. Je houdt zelf de controle. Dat wil niet zeggen dat het altijd oppervlakkig blijft. Door een rol te spelen in een game kunnen mensen wel degelijk reflecteren op hun positie en andere versies van zichzelf ontdekken. Bij sommigen leidt dat tot ingrijpende spirituele inzichten.’

Gaming-industrie

De Wildt is goed bekend met de wereld van de game-producenten. Voor zijn onderzoek heeft hij veel game-ontwikkelaars geïnterviewd, onder andere tijdens een groot internationaal congres in San Francisco. ‘Ze keken me ongelovig aan als ik zei dat ik de relatie tussen games en religie aan het onderzoeken was. Wat had dat nou met elkaar te maken? Tot ik ze uitlegde hoeveel religieuze elementen in hun eigen games aanwezig zijn: goden, avatars, engelen, priesters, demonen, kruissymbolen, kathedralen, kruisvaarders, strijd tegen het kwaad, parallelle werelden.’ Kan hij zelf ook games produceren? De Wildt moet glimlachen. ‘Nee, zoals de meeste kunsthistorici zelf niet kunnen schilderen, kan ik ook geen games ontwikkelen.’

Triviaal?

De Wildt is universitair docent Media Studies en benadert gaming zoals andere cultuurwetenschappers onderzoek doen naar bijvoorbeeld literatuur, muziek, beeldende kunst of film. Het kost hem soms moeite uit te leggen waarom hij dat studieobject heeft gekozen. ‘Op het eerste gezicht lijkt gaming misschien triviaal en niet-academisch. Het heeft immers niet de culturele status als bijvoorbeeld het werk van Shakespeare. Hoogopgeleiden zien dat niet altijd, vanuit de bubbel waarin we zitten. Maar gaming is bepaald geen marginaal verschijnsel. Het is een enorme factor in onze cultuur en maatschappij, daarom is het ook sociologisch van belang. Er gaan jaarlijks miljarden euro’s in om, meer dan in de film- en muziekindustrie samen. De winsten zijn misschien niet zo hoog, maar dat komt doordat er telkens weer miljarden geïnvesteerd worden in de ontwikkeling van nieuwe games. Het verdient een wetenschappelijke benadering.’

Militarisme

De Wildt, die zelf graag games speelt, is geen godsdienstwetenschapper. Hij noemt zichzelf liever mediasocioloog of cultuurwetenschapper, met gaming als onderzoeksgebied. ‘Ik ben gefascineerd door de wijze waarop games ons wereldbeeld mede tot stand brengen. Momenteel kijk ik naar de relatie tussen militarisme en gaming. Het verbaast me hoe normaal het in games is geworden dat spelers in de huid van Amerikaanse GI’s kruipen en al “first-person-shootend” vijanden uit de weg ruimen en problemen oplossen. Dat wereldbeeld is de gewoonste zaak van de wereld aan het worden. Het is eigenlijk puur toeval dat ik me eerder op de relatie tussen games en religie heb gericht.’ Hij is weleens gevraagd door producenten om te adviseren bij de ontwikkeling van games. ‘Maar ik blijf liever bij de universiteit. Dat vind ik veel interessanter.’

Meer informatie

Zie de medewerkerspagina van Lars de Wildt.