Tradities in het Arctisch gebied in tijden van verandering

In 2018 ontving Sean Desjardins, postdoc van het Arctisch Centrum van de RUG, een NWO Veni-beurs om onderzoek te doen naar de veerkracht van het traditionele Inuit-leven in Arctisch Canada. Hij vertelt over zijn interdisciplinaire aanpak en over zijn samenwerking met inheemse gemeenschappen. Desjardins streeft ernaar om gedegen onderzoek te doen, maar hij wordt duidelijk ook gemotiveerd door de relevantie van zijn onderzoek voor dit gebied en voor inheemse samenlevingen in de rest van de wereld.

Sean Desjardins is Canadees, maar hij raakte pas echt geïnteresseerd in het noordpoolgebied toen hij antropologie studeerde in Florida. “Het klimaat en de samenleving in Florida zijn totaal anders dan in het noordpoolgebied, maar het was juist dit enorme contrast dat me fascineerde. De Noordpool is een uitgestrekt gebied met heel weinig bewoners, maar, zoals ik inmiddels heb geleerd, met een ongelooflijk rijke ecologie en culturele historie. Die historie bestaat uit enorme veranderingen in de afgelopen paar duizend jaar. Hoe zijn de inheemse Arctische bewoners met deze veranderingen omgegaan en hoe hebben ze hun culturele identiteit en erfgoed weten te behouden? Deze vraag vormt de basis van mijn onderzoek van de afgelopen paar jaar, en vooral van mijn Veni-onderzoek, waar ik nu mee begin.”

Verdwenen tradities

Zowel ecologische als sociale omstandigheden hebben de afgelopen eeuwen een aanzienlijke invloed gehad op de traditionele gebruiken van inheemse volken in het hele gebied rond de Noordpool. Ons collectieve begrip van klimaatverandering in de poolgebieden wordt beïnvloed door populaire beelden van verhongerende ijsberen, maar ook mensen worden hier in hun bestaan bedreigd. Wat gebeurt er als zij hun traditionele jachtgebieden niet meer kunnen bereiken omdat de toestand van het zee-ijs niet meer kan worden voorspeld op basis van de seizoenen? Als we daarnaast ook kijken naar de invloed van koloniaal beleid dat de mobiliteit van inheemse Arctische volken beperkte en erop was gericht culturele assimilatie te bevorderen, kunnen we beter begrijpen met welke druk deze gemeenschappen te maken hebben gehad.

Desjardins: “Het doel van mijn huidige onderzoek is om te bepalen hoe en waarom sommige cultuurbepalende inheemse gebruiken, zoals de jacht als middel van bestaan, met succes zijn aangepast aan veranderende omstandigheden, terwijl andere gebruiken zijn verdwenen. De Inuit-bevolking in Foxe Basin, Arctisch Canada, vormt een ideale casestudy om dit probleem te onderzoeken.” Hier bevinden zich restanten van huizen gemaakt van graszoden, die nog tot ver in de jaren vijftig van de vorige eeuw tijdens de koudere maanden van het jaar werden gebruikt. Deze traditie is helaas verdwenen. Daar staat tegenover dat de complexe en levendige jacht op kariboes en zeezoogdieren (voornamelijk zeehonden en walrussen) nog steeds bestaat.

Traditionele kennis

Desjardins maakt gebruik van een combinatie van archeologie en antropologie om deze vraag te bestuderen. Omdat de Inuit slechts een halve eeuw is verwijderd van een traditionele, seizoengevoelige, nomadische levensstijl, kan hij met oudere bewoners praten voordat hij archeologisch onderzoek uitvoert. Deze traditionele kennis is heel nuttig voor Desjardins. Zo heeft hij geleerd hoe huizen werden gebouwd, hoe er op bepaalde dieren werd gejaagd en hoe deze dieren werden geslacht. In een gebied dat te kampen heeft met snelle en drastische veranderingen is het logisch om deze beschrijvingen uit de eerste hand te combineren met archeologie. “Als antropoloog en archeoloog zie ik heel goed hoe de disciplines elkaar kunnen aanvullen. En we hebben heel veel geluk dat deze oudere bewoners er nog zijn om hun kennis met ons te delen.”

Vertrouwen opbouwen

Voor dit soort onderzoek is nauwe samenwerking met de inheemse gemeenschappen uiteraard noodzakelijk. Hoe bouw je voldoende vertrouwen op? “Veel Inuit zijn, om historische redenen, niet erg happig op onderzoekers, overheidsambtenaren en andere personen die zeggen dat ze het beste met hen voor hebben. Dat kun je ze moeilijk kwalijk nemen als je de recente geschiedenis van de ‘zuidelijke’ interacties met de Inuit kent.” Van 1850 tot 1980 was het overheidsbeleid om inheemse kinderen onder te brengen in kostscholen, vaak zonder de vrije, weloverwogen, voorafgaande toestemming van hun ouders. Het doel hiervan was om de kinderen te integreren in de Canadese samenleving. De pijnlijke littekens van dit historische onrecht zijn nog zichtbaar in de Inuit-gemeenschappen van Nunavut, het Canadese Arctische gebied. “Ik denk dat het belangrijk is dat je je aan je beloftes houdt en je de mensen laat zien dat ze je kunnen vertrouwen. Dat kost tijd. Ik doe nu al jaren onderzoek in dit gebied en de mensen weten dat ik elk jaar terugkom, dat ik goed werk doe en dat ik verantwoording afleg. Ik heb respect voor hun verhalen en hun voorwerpen en ik doe mijn best om rekening te houden met hun culturele welzijn.”

“Dit jaar ga ik zowel met ouderen als met jongeren werken. Veel Inuit willen dat de jongeren in hun gemeenschap meer leren over hun geschiedenis en tradities. Ik werk samen met de Inuit Heritage Trust – een organisatie die door Inuit wordt gerund – aan een korte archeologische zomercursus voor middelbare scholieren uit de Igloolik-gemeenschap in Nunavut. Ze leren hier niet alleen iets over de archeologie en de culturele geschiedenis van het gebied, maar ze krijgen ook de kans om direct iets te leren van oudere bewoners die hier speciaal voor langskomen.”

Rol Nederland in Arctische Raad

Desjardins maakt zich duidelijk zorgen over het noordpoolgebied en het lot van de bevolking aldaar. Hij legt niet alleen de langetermijngeschiedenis van het gebied vast, maar heeft, als de Nederlandse vertegenwoordiger van de Sustainable Development Working Group (SDWG) van de Arctische Raad, ook de mogelijkheid om invloed uit te oefenen op het huidige Arctische beleid. Waarom is Nederland, dat geen Arctisch land is, eigenlijk lid van de Arctische Raad? “Nederland is officieel een observator binnen de Arctische Raad. Maar ik denk dat je wel kunt zeggen dat we een ‘actieve observator’ zijn. Nederland heeft een lange, rijke geschiedenis van ontdekkingen, onderzoek en commerciële belangen in het noordpoolgebied. Dat begon al in de zeventiende eeuw, toen Nederlandse walvisvaarders handelsbetrekkingen aangingen met de Inuit. De SDWG werkt aan het verbeteren van het sociale, economische en culturele leven van Arctische volken. Als je kijkt naar het fantastische Arctische onderzoek dat door Nederlandse wetenschappers is uitgevoerd en naar onze geschiedenis in deze regio, dan heeft Nederland de Arctische Raad heel veel te bieden.”

Belangrijke lessen

Naast klimaatverandering zijn er ook andere belangrijke lessen die uit het onderzoek van Desjardins kunnen worden getrokken: “De relatie tussen tradities en identiteit vormt de focus van mijn onderzoek. Samenlevingen over de hele wereld worden multicultureler en deze thema’s zijn belangrijke onderwerpen van discussie. Ook hier in Nederland wordt steeds vaker gepraat over veranderende waarden en culturele tradities. Mijn onderzoek onder de Inuit laat zien dat de culturele tradities die standhouden meestal het meest flexibel zijn, terwijl de meeste mensen denken dat inheemse tradities juist heel statisch, bijna heilig zijn. Ervaren oudere Inuit zijn vaak de eersten om aan te geven dat tradities moeten worden aangepast als we ze willen behouden, of het nu gaat om sociale tradities of ecologische tradities.”