Promotie Eva Ouwehand: Mania and Meaning

Zingeving komt in de gezondheidszorg steeds meer op de agenda te staan, maar de praktische ontwikkeling van dit thema staat binnen de geestelijke gezondheidszorg (GGZ) nog in de kinderschoenen. Eva Ouwehand hoopt aan deze ontwikkeling bij te dragen en mee te denken hoe de resultaten van haar onderzoek in de hulpverleningspraktijk kunnen worden geïntegreerd. Op 30 januari promoveert zij aan de Faculteit Godgeleerdheid en Godsdienstwetenschap op een proefschrift over religieuze en spirituele ervaringen bij mensen met een bipolaire stoornis.

Na afloop van de promotie zal over deze thematiek een symposium plaatsvinden in de Doopsgezinde Kerk; zie voor meer informatie en aanmelding onder aan dit bericht.

Hoe werken religieuze ervaringen door in het leven?

Eva Ouwehand studeerde theologie in Groningen toen deze faculteit nog in de Nieuwe Kijk in ’t Jatstraat gevestigd was. ‘Mijn hoofdvak was pastorale psychologie/godsdienstpsychologie met als bijvakken godsdienstwetenschappen en moderne christelijke kunst. Na mijn studie ben ik in de GGZ geestelijk verzorger geworden; ik werk nu bij Altrecht en bij Fivoor. Ik heb voor mijn promotieonderzoek weer voor de RUG en deze faculteit gekozen vanwege de (co)promotoren: Hetty Zock die als hoogleraar veel heeft nagedacht over geestelijke verzorging en Hanneke Muthert die zelf als geestelijk verzorger in de GGZ heeft gewerkt. Het onderzoeksonderwerp voor mijn promotieonderzoek komt voort uit de praktijk van mijn werk. Daarin ontmoette ik mensen met religieuze en spirituele ervaringen op het moment dat zij ernstig ziek zijn. Ik was benieuwd hoe deze ervaringen doorwerken in het leven van mensen, hoe zij in een stabiele fase op hun ervaringen terugkijken. Het blijkt dat een aanzienlijk deel (66%) van de mensen met een bipolaire stoornis in het onderzoek wel eens een ervaring met religieuze of spirituele inhoud heeft. Dit zijn bijvoorbeeld de ervaring dat alles met elkaar samenhangt, eenheidservaringen of ervaring van de aanwezigheid van God. Die ervaringen komen vooral voor tijdens manische episoden. Tijdens een depressie en door intramurale opname kan iemand juist het gevoel krijgen afgesneden te worden van deze spirituele ervaringen en van God. Voor velen volgt dan een zoektocht: zijn het authentieke religieuze belevingen of hangen de ervaringen toch meer samen met de ziekte? Niet voor iedereen blijken de ervaringen van blijvende invloed te zijn.’

Belangrijke ervaringen

Voor haar promotieonderzoek onderzocht Eva Ouwehand welke religieuze en spirituele ervaringen mensen met een bipolaire stoornis hebben, hoe zij deze zelf interpreteren, welke invloed deze ervaringen op hun leven hebben en hoe zorgverleners kunnen helpen een evenwichtige houding ten aanzien van van zulke ervaringen te vinden. Ze sprak daarvoor met 34 mensen met een bipolaire stoornis, samen met een aantal psychiaters in opleiding. Op grond van de resultaten van de interviews ontwikkelde ze een vragenlijst die door bijna 200 patiënten van de afdeling Altrecht Bipolair is ingevuld. Uit Eva’s onderzoek bleek dat medische en religieuze of spirituele interpretaties van ervaringen bij mensen met een bipolaire stoornis vaak met elkaar vervlochten zijn: ‘Men ervaart contact met een andere dimensie maar tegelijkertijd dat de ziekte ermee aan de haal gaat. Soms is er schroom of blijkt het lastig om over deze spirituele en religieuze ervaringen te praten, terwijl communicatie hierover heel belangrijk is. De deelnemers zoeken naar respect voor hun religiositeit en erkenning van hun ervaringen, maar ook naar een kritisch klankbord om hun ervaringen af te wegen. Voor velen blijven het belangrijke ervaringen die iets vertellen over wie je bent en wat jouw plaats in de wereld is.’

Beroepsmatige en persoonlijke interesse

Naast haar beroepsmatige interesse heeft Eva ook een (indirecte) persoonlijke interesse voor het onderwerp: ‘Religieuze of spirituele ervaringen komen ook voor bij mensen met andere psychiatrische stoornissen, vooral psychotische stoornissen. Ik vind de bipolaire stoornis interessant, omdat er zo’n grote tegenstelling is tussen de manie en de depressie en omdat het om zowel hele positieve als om hele negatieve ervaringen kan gaan. Een andere bron voor mijn interesse in dit onderwerp is dat in mijn familie aanleg voor psychose voorkomt. Ik ben zelf nooit psychotisch geweest, maar dat de verbinding tussen psychose en religie ook in mijn familie voorkwam, maakte mij nieuwsgierig naar wat hierover wetenschappelijk te zeggen is.’

Promotie

Op 30 januari zal Eva Ouwenhand haar proefschrift Mania and meaning. A Mixed Methods Study into Religious Experiences in People with Bipolar Disorder: Occurrence and Significance verdedigen in het bijzijn van haar promotoren en copromotoren. Deze ‘multidisciplinaire begeleidingscommissie’ bestaat uit promotoren prof. dr. Hetty Zock, bijzonder hoogleraar Levensbeschouwing en Geestelijke Volksgezondheid met bijzondere aandacht voor het domein van de geestelijke verzorging aan de Faculteit Godgeleerdheid en Godsdienstwetenschap van de RUG en prof. dr. Arjan Braam, bijzonder hoogleraar Levensbeschouwing en Geestelijke Volksgezondheid met bijzondere aandacht voor de psychiatrie aan de Universiteit voor Humanistiek te Utrecht. Arjan Braam is tevens werkzaam bij Altrecht, als psychiater bij de crisisdienst Utrecht en als opleider psychiatrie. Ook is hij al meer dan twintig jaar betrokken bij empirisch onderzoek naar verbanden tussen religie en psychiatrie bij ouderen in de Longitudinal Aging Study Amsterdam van de Vrije Universiteit. Eva’s copromotoren zijn dr. Hanneke Muthert, universitair hoofddocent Godsdienstpsychologie en Geestelijke Verzorging aan de Faculteit Godgeleerdheid en Godsdienstwetenschap van de RUG, en dr. Hennie Boeije, voorheen universitair docent bij de Capaciteitsgroep Methoden & Statistiek van de Faculteit Sociale Wetenschappen aan de Universiteit Utrecht en sinds 2015 programmaleider Zorg en Participatie bij het NIVEL.

• Wanneer:      Donderdag 30 januari 2020
• Aanvang:       11:00
• Waar:           Academiegebouw

Symposium Tussen Hemel en Hel

Vanaf 14:00 vindt in de nabijgelegen Doopsgezinde Kerk (Oude Boteringestraat 33) een symposium plaats over religieuze ervaringen in de context van de GGZ: Between heaven and hell. Religious and spiritual experiences in the context of mental health care. Hier zullen twee buitenlandse hoogleraren die als beoordelaar en opponent bij de promotie van Eva Ouwehand betrokken zijn, een lezing geven: respectievelijk prof. dr. Lars Danbolt en prof. dr. Christopher Cook. Prof. dr. Ralph Kupka, hoogleraar bipolaire stoornissen, zal ook een lezing geven over hoe de resultaten van Eva’s proefschrift in verhouding staan tot de behandelrichtlijn bipolaire stoornissen. Zowel bij promotieceremonie als symposium is de voertaal daarom Engels. Het symposium is vrij toegankelijk.