Oudste aardewerk gebruikt om vis te koken

Het oudste aardewerk ter wereld is gevonden in oost-Azië en is uitgevonden door jager-verzamelaars tegen het einde van de laatste ijstijd. Een internationaal team van experts, onder wie prof. dr. Peter Jordan, sinds februari dit jaar directeur van het Arctisch Centrum van de Rijksuniversiteit Groningen, heeft achterhaald waar de aardewerken potten voor gebruikt zijn: in de meeste gevallen voor het bereiden van vis en andere waterdieren. Het onderzoek is vandaag (11 april) verschenen op de website van het wetenschappelijke tijdschrift Nature.

Lang is gedacht dat aardewerk een uitvinding is van landbouwers uit het Nabije Midden Oosten. Maar in oost-Azië (China, Japan en Rusland) is aardewerk gevonden van tussen de 20.000 en 12.000 jaar oud, duizenden jaren voor het begin van de landbouw. Binnen de archeologische gemeenschap is er veel discussie over de vraag waar deze potten voor gebruikt zijn. Die vraag was niet te beantwoorden vanwege het gebrek aan direct bewijs. Dat is nu veranderd door het onderzoek van Peter Jordan en zijn collega’s uit Groot Brittannië, Zweden en Japan. Zij analyseerden voedselresten op fragmenten van tot 15.000 jaar oud Japans aardewerk.

Vingerafdruk

Met gaschromatografie is de samenstelling van vetten uit de resten geanalyseerd. Vetten van vissen, landdieren of planten hebben specifieke kenmerken die zorgen voor een herkenbare ‘vingerafdruk’ in dit soort analyses. Het resultaat wijst erop dat de meeste potten vis of andere waterdieren hebben bevat. Ook blijkt uit de analyse dat de vetten zijn verhit tot meer dan 270 graden Celsius. Hierdoor is duidelijk dat het gaat om vetresten van materiaal dat in de pot is gekookt, niet van een vervuiling die van buitenaf komt.

Stabiel warm klimaat

Belangrijk resultaat van dit onderzoek is dat de rol van aardewerk in de menselijke geschiedenis duidelijker wordt. ‘Mensen hebben ruim voor het einde van de laatste ijstijd ontdekt hoe ze aardewerk kunnen maken. Maar je ziet een explosie van het gebruik van aardewerk in het vroege Holoceen, wanneer er een stabiel warm klimaat ontstaat’, vertelt Jordan. Dit zal te maken hebben met de aanpassing van de mensen aan het snel veranderende klimaat. ‘Wij zijn de eersten die de vraag waaróm mensen aardewerk zijn gaan gebruiken direct onderzocht hebben, door directe analyse van de voedselresten in zeer oude potten, ouder dan tot nu toe ooit zijn onderzocht.’ De jager-verzamelaars lijken aardewerk te gebruiken om optimaal te kunnen profiteren van de beschikbare waterdieren. Jordan: ‘Het diende wellicht om de tijdelijke overvloed aan voedsel, bijvoorbeeld van zalm die in een rivier kuit schiet, te verwerken.’

Innovatie

Aardewerk was een belangrijke technologische innovatie. Waar die innovatie eerst aan landbouwers in het Nabije Midden Oosten is toegeschreven, weten we sinds enige tijd dat de oorsprong bij jager-verzamelaars in oost-Azië ligt. ‘Dat het ontstaan van aardewerk los staat van de ontwikkeling van de landbouw was inmiddels duidelijk. Maar nu weten we ook met welk specifiek doel deze zeer oude potten zijn gebruikt door jagers-verzamelaars’, aldus Jordan. ‘Deze mensen ontwikkelden een nieuwe technologie die invloed had op hun levenswijze en hun dieet.’ Dat deden ze lang voor het ontstaan van de landbouw, in tijdperk waarin het klimaat in snel tempo veranderde. ‘Daarmee laat ons onderzoek iets zien van de dynamische relatie tussen mens en milieu onder dit soort omstandigheden.’

Noot voor de pers

Meer informatie: prof. dr. Peter Jordan

Zie ook: ScienceLinX

Referentie: Earliest evidence for the use of pottery

O. E. Craig1, H. Saul, A. Lucquin, Y. Nishida, K. Tache, L. Clarke, A. Thompson, D. T. Altoft, J. Uchiyama, M. Ajimoto, K. Gibbs, S. Isaksson, C. P. Heron & P. Jordan

Nature , DOI: 10.1038/nature12109