Das frühe avantgardistische Manifest. Eine diskurshistorische Analyse

Promotie: dhr. B. Hjartarson, 16.15 uur, Academiegebouw, Broerstraat 5, Groningen

Proefschrift: Das frühe avantgardistische Manifest. Eine diskurshistorische Analyse

Promotor(s): prof.dr. G.J. Dorleijn, prof.dr. H. van den Berg

Faculteit: Letteren

Occultisme belangrijke inspiratiebron voor vroeg twintigste-eeuwse avant-garde

Het moderne occultisme heeft een belangrijke rol gespeeld in de activiteiten en esthetiek van avant-gardebewegingen in het vroeg twintigste-eeuwse Europa. Dat concludeert Benedikt Hjartarson op basis van zijn promotieonderzoek. De invloed van het occultisme bleef niet beperkt tot een specifiek gebied of specifieke bewegingen, maar het speelde een essentiële rol in de politiek van de historische avant-garde aan het begin van de twintigste eeuw in het algemeen. Dit wordt vooral duidelijk in het genre van het manifest, dat als een irrationeel medium voor maatschappelijke revolutie en spirituele wedergeboorte diende.

Benedikt Hjartarson beschrijft in zijn proefschrift de epistemische verschuivingen die ertoe geleid hebben dat het manifest een centrale plaats in de genre-hiërarchie van de historische avant-gardebewegingen inneemt. Hiervoor reconstrueert hij het complexe samenspel van de discoursen van het politiek radicalisme, filosofisch vitalisme en modern occultisme aan het begin van de twintigste eeuw. De historische avant-garde eigende zich brokstukken van deze discoursen toe en versmolt deze tot een synthetisch opgevat esthetisch project van totale esthetische vernieuwing, waarin het streven naar een politieke revolutie, culturele revitalisering en spirituele wedergeboorte opgingen.

In dit avant-gardistische project vervulde het manifest een dubbele functie: het was niet alleen een instrument voor het verkondigen van programmatische boodschappen, maar ook een medium voor de realisatie van het project zelf. Het vroege avant-gardistische manifest was gebaseerd op een radicaal voluntarisme dat zijn oorsprong had in het vitalisme en het moderne occultisme. Daarbij kreeg de taalperformativiteit van het manifest een belangrijke rol toebedeeld in het creëren van een nieuwe, zuiver moderne, dynamische subjectiviteit. De integratie van fragmenten uit het vitalisme en het moderne occultisme als buitenliteraire velden in het esthetische veld speelde een cruciale rol in de herdefiniëring van de politieke dimensie van het vroege avant-gardistische manifest, waarbij het genre werd omgevormd van instrument voor politieke actie tot een volledig irrationeel revolutionair taalmedium.

Benedikt Hjartarson (IJsland, 1972) studeerde en werkt aan de Universiteit van IJsland. Hij verrichtte zijn onderzoek aan de Faculteit der Letteren van de RUG.