Auteursrecht - de basis

Het auteursrecht is het exclusieve recht van de maker van een werk (letterkunde, wetenschap of kunst) om dat werk openbaar te maken en te vermenigvuldigen. Het auteursrecht ontstaat automatisch op het moment dat de maker het werk creëert. De auteur hoeft daarvoor niets aan te vragen of te registreren (artikel 1 van de Auteurswet).

Wat is een werk?

Een werk is ieder voortbrengsel wat betreft letterkunde, wetenschap of kunst, op welke wijze of in welke vorm het ook tot uitdrukking is gebracht. Dat kan zijn: een boek, een artikel, een afbeelding, een film, muziek, een foto, een computerprogramma, etc. Vrijwel elke publicatie is beschermd door het auteursrecht, mits het werk een eigen oorspronkelijk karakter heeft, het resultaat is van creatieve keuzes en het persoonlijke stempel van de maker draagt.

Er zijn ook specifieke werken die buiten het bereik van het auteursrecht vallen, zoals wetten, verordeningen en rechterlijke uitspraken en besluiten (zie ‘Werken waarop geen auteursrecht rust’).

Openbaarmaken en verveelvoudigen

Voorbeelden van openbaar maken zijn: publiceren, uploaden, vertonen, ten gehore brengen etc.

Voorbeelden van verveelvoudigen zijn: kopiëren, scannen, downloaden, opslaan, etc.

Volgens de Auteurswet is degene die een werk gemaakt heeft in de regel de rechthebbende. Als meerdere personen een oorspronkelijke bijdrage hebben geleverd aan de totstandkoming van een werk, zijn alle makers gezamenlijk rechthebbende. Uitzondering hierop is wanneer het werk gemaakt is onder leiding en toezicht (op grond waarvan degene die de leiding heeft de auteursrechten bezit). Uiteraard is het altijd verstandig om van te voren afspraken te maken over het auteursrecht van een gezamenlijk werk.

Auteursrecht kan door de makers(s) (gedeeltelijk) worden overgedragen, bijvoorbeeld aan een uitgever. Uitgevers vragen vaak aan auteurs om de exploitatierechten af te staan en over te dragen. Echter: dit hoeft niet. 

Zie ook: 

• Moet ik het standaardcontract dat gebruikt wordt door mijn uitgever accepteren?
• Welke rechten moet ik behouden en niet overdragen aan mijn uitgever?

Werkgeversauteursrecht

Bij een werk dat gemaakt is door een maker in dienstverband komt, volgens de auteurswet, het auteursrecht in de regel toe aan de werkgever. Dat betekent dat de Rijksuniversiteit Groningen als auteursrechthebbende kan worden aangemerkt.

Over het algemeen moet je bedenken dat alles online een creatief aspect heeft. Een boek, blogpost, foto, lezing, tijdschriftartikel etc. is auteursrechtelijk beschermd, tenzij de werken zich in het publieke domein bevinden. Als je iets op internet vindt, bijvoorbeeld via Google, op Wikipedia of via de RUG zoekmachines, betekent dat dus niet automatisch dat dit materiaal vrij te gebruiken is. Het kan auteursrechtelijk beschermd zijn.

Copyright kan worden aangegeven door het symbool ⓒ of door de vermelding “alle rechten voorbehouden”. Deze copyright-aanduidingen zijn echter niet in elk werk aanwezig terwijl ze wel auteursrechtelijk beschermd kunnen zijn.

In sommige gevallen wordt het werk onder een open licentie ter beschikking gesteld. In deze licentie staat vaak vermeld wat je met het werk mag doen. Werken met bijvoorbeeld een CC-licentie zijn nog wel auteursrechtelijk beschermd maar mogen onder de CC-voorwaarden worden verveelvoudigd en beschikbaar gesteld.

Om gebruik te mogen maken van auteursrechtelijk beschermd werk heb je toestemming van de rechthebbende nodig.

Daar zijn enkele uitzonderingen op; wel moet je áltijd de bron vermelden. Zo mag je zonder toestemming een kopie maken voor eigen studie of gebruik zonder commercieel oogmerk. Deze privé-kopie mag niet gedeeld worden onder derden (collega’s en/of medestudenten). Auteursrechtelijk beschermde computerprogramma’s (zoals software en games) en digitale databanken vallen buiten deze regeling. Je mag daarvan alleen kopieën maken met toestemming van de rechthebbende.

Je mag, óók zonder toestemming, uit andermans werk citeren of parafraseren. Ook hier geldt: altijd de bron vermelden. Met een citaat neem je een klein deel letterlijk over. Met parafraseren geef je de tekst uit een bron weer in je eigen woorden. Je mag de strekking van het werk niet veranderen. Daarnaast moet het citaat of de parafrase de inhoud van je werk ondersteunen en de omvang dient in verhouding te staan tot het doel. Dit geldt voor zowel tekst als beeld. Citeren ter verfraaiing van je werk mag dus niet. Deze voorwaarden gelden zowel in teksten als in een PowerPoint, een video of andere werkstukken.

Je mag overigens altijd linken naar online materiaal dat vrij beschikbaar is op het internet (mits dat materiaal rechtmatig openbaar is gemaakt).

Wanneer je werk van anderen (her)gebruikt moet je altijd de bron vermelden. Goede bronvermelding maakt dat deze werken traceerbaar zijn. De manier waarop de bronnen worden vermeld, is afhankelijk van vakgebied, opleiding.

Zie: Hoe maak ik een juiste citatie of bronvermelding?

Wetten, besluiten, verordeningen, rechterlijke uitspraken en administratieve beslissingen behoren tot het publiek domein. Op dergelijke werken rust geen auteursrecht, en mogen daarom vrij worden overgenomen. Ook parlementaire stukken, notulen van gemeenteraadsvergaderingen of rapporten van overheidsdiensten, door de overheid zelf gecreëerd en openbaar gemaakt, mogen in hun geheel vrij worden overgenomen, tenzij er een auteursrechtvoorbehoud op staat.

Wetenschappelijk integriteit vereist ook bronvermelding wanneer een publicatie tot het publiek domein behoort.

Databankenrecht is net als auteursrecht een intellectueel eigendomsrecht. Of een databank beschermd is of niet hangt af van het feit of de databank het resultaat is van een aanmerkelijke investering. Dus of er geld, tijd en moeite in zijn geïnvesteerd. Het is dan niet toegestaan om zonder toestemming grote delen van die databank over te nemen of op te vragen. De producent van een databank heeft het exclusieve recht op de exploitatie daarvan.

• Voeg altijd bronvermelding toe, ook als het eigen werk betreft.

• Op Brightspace kun je via een link verwijzen naar materiaal dat vrij en legaal toegankelijk is op het internet en/of naar materiaal waar de UB een licentie voor heeft. Het plaatsen van pdf’s is niet toegestaan. 
  Zie: het maken van goedwerkende links

• Binnen Perusall/FeedbackFruits zijn pdf’s onder bepaalde voorwaarden toegestaan, maar een jaarlijkse copyright check is verplicht. 

• Gebruik waar mogelijk Open Educational Resources (OER) en Open Access materiaal, bijvoorbeeld met een Creative Commons licentie. Meer informatie

• Kan er niet gelinkt worden en wordt er daarom materiaal opgenomen in readers? Dan moet er eerst een copyright check worden uitgevoerd. Voor readers geldt dat je per vak binnen de ‘Easy Access’ regeling maximaal 40 pagina’s mag overnemen uit een boek of tijdschriftnummer met een maximum van 20% van het gehele werk. Voor meer informatie over het maken van een reader neem je contact op met de readeradministrateur van je faculteit.

Wil je meer weten of heb je vragen? Neem dan contact op met het AIP via copyright rug.nl. Werk je bij het UMCG? Neem dan contact op met auteursrecht umcg.nl.