Frans Hemsterhuis (1721-1790)

Frans Hemsterhuis werd geboren op 27 december 1721 te Franeker, in een woning aan de noord-west-zijde van de Voorstraat, waar tegenwoordig het Kaatsmuseum gevestigd is. Hij was de zoon van Cornelia Maria de Wilde, telg van een Amsterdams regentenfamilie, en Tiberius Hemsterhuis, hoogleraar Grieks aan de Franeker universiteit.

De familie Hemsterhuis is een oud Fries geslacht van oorspronkelijk eigenerfde boeren op de Hem onder Jorwerd. Gedurende de 17de eeuw voltrok zich een wijziging in de sociale positie doordat de familie zich ontwikkelde tot een geleerdengeslacht. Enkele telgen werden geneesheer; Johannes Hemsterhuis (1657-1706) werd hoogleraar medicijnen te Franeker. Vader Tiberius (1685-1766) - de naam is de latinisering van de al generaties in de familie gevoerde voornaam Tyebbe - koos echter voor de Griekse letteren en werd de grote inspirator van de herontdekking van de Griekse oudheid tijdens de 18de eeuw in de Nederlanden (daarvoor ging de belangstelling voor oude geschiedenis veel meer uit naar het heilige Hebreeuws en het nog altijd gesproken Latijn).

De jonge Frans werd door zijn vader geheel ingewijd in de Griekse oudheid. Maar zijn belangstelling ging uit naar de filosofie, al werd dat niet zijn beroep. Deze aristocraat werd een hoge ambtenaar bij de Raad van State in Den Haag, die daarnaast min of meer anoniem een aantal fijnzinnig verzorgde filosofische geschriften uitgaf. Hij schreef in het Frans, de taal van de toenmalige ‘philosophes’ en aristocratie, maar de sfeer was duidelijk Grieks. Socrates was zijn grote voorbeeld, zoals deze al onderwijzend zijn onbevangen publiek tot de juiste inzichten weet te brengen. Uiteindelijk koos deze ‘Bataafse Socrates’, zoals hij wel genoemd werd, voor dialogen geheel in de stijl van Plato. Deze geschriften vonden een enorme weerklank in de vroege Duitse Romantiek: Goethe, Herder, Jacobi, Hamann, Hölderlin, Novalis, Schleiermacher; zelfs Kant en Hegel kenden zijn werk. Hemsterhuis is ongehuwd overleden op 7 juli 1790 te Den Haag.

Een geboren Fries, opgevoed naar een Grieks ideaal, schrijvend in het Frans, met een enorme invloed op de Duitse Romantiek, nu vertaald in het Italiaans en in het Nederlands, en besproken in het Engels - in Hemsterhuis ontmoeten we een persoon van Europese allure.

Informatie over Frans Hemsterhuis en zijn werk:

• Jacob van Sluis, e-mail: j.van.sluis rug.nl
• Jacob van Sluis houdt een weblog bij over het online publiceren van Hemsterhuis' teksten