Het ‘oprecht verhaal’ van Groningens Ontzet

Vrijwel direct na de belegering door bisschop Bernhard van Galen—in Groningen beter bekend als Bommen Berend—verspreidde het nieuws over Groningens Ontzet zich in rap tempo door de Lage Landen. Dit was mede te danken aan de vele gedrukte pamfletten die gretig aftrek vonden bij het nieuwslustige publiek in de steden van Holland. De Belegringh van Groeningen is zo’n pamflet. De gedetailleerde kopergravure en bijbehorende tekst geven een kronieksgewijze verslaglegging van de belegering. Volgens de maker van het pamflet—Romeyn de Hooghe—geeft zijn verslag het ‘oprecht verhaal’ van Groningens ontzet. De Hooghe bracht gedetailleerd de militaire opstellingen van de verschillende partijen in kaart en liet, met een stadsgezicht vanuit achterste linies, duidelijk zien hoe zeer de stad bestookt werd met grote hoeveelheden bommen, granaten, branders en ‘stinkpotten’.

De Hooghe was een illustrator en hij staat vandaag de dag bekend om zijn vele geïllustreerde titelpagina’s en nieuwsprenten. Hij was een politiek geëngageerde Amsterdammer die, volgens historicus Frank Daudeij, het drukwerk zag als het enige ‘tegengif tegen de gecorrumpeerde kennis waarmee de toenmalige machthebbers, kort gezegd “de papen”, de inwoners van de Nederlanden probeerden te verblinden.’ De Hooghe was een uitgesproken orangist en protestant die het volgens Daudeij als zijn burgerlijke plicht zag om zijn geletterde medeburgers van zijn standpunten te overtuigen. De productie van patriottistisch drukwerk bleek een gat in de markt, want in de periode na het Rampjaar 1672 werd De Hooghe een van de meest gewilde illustrators van de Republiek en zoals wel vaker bij dit type van pamfletten werden recente gebeurtenissen verhaald vanuit een duidelijke ideologische invalshoek. Voor de details baseerde De Hooge zich doorgaans op ooggetuigenverslagen, maar doordat deze waarnemingen meestal ten dienste werden gesteld aan de ideologische boodschap is het soms moeilijk om de retoriek te onderscheiden van wat er werkelijk was gebeurd.

Dat het naar eigen zeggen oprechte verhaal van De Hooghe geen objectief of neutraal verhaal was, wordt eigenlijk meteen al duidelijk. Het protestantse en republikeinse sentiment spreekt bijvoorbeeld uit de inleiding van zijn verslag, waarin De Hooghe uitlegt hoe ‘de dappere moedigheyt der zelver Borgery’ de stad heeft verdedigd tegen de katholieke bisschop van Münster. De Hooghe beschrijft hoe de stad Groningen dag in dag uit werd bestookt met bommen en gloeiende kogels en hoe de Stadjers ondanks deze wantoestanden moedig standhielden. Volgens De Hooghe was het ontzet van Groningen hét bewijs dat God aan de kant van de Republiek stond, want het was ‘De Godt des Hemels … die de hooghmoedt onzer Vijanden heeft vernietight’.

Dat de Groningers flink bestookt werden door het geschut van Bommen Berend is vandaag de dag goed historisch en archeologisch onderbouwd, maar de ‘bezondere’ gebeurtenissen die De Hooghe na zijn verslag van dag tot dag beschrijft, zijn toch wel heel opmerkelijk. Een van die gebeurtenissen is het moment waarop een huis aan gruzelementen werd geschoten. Een volledige zijmuur van het huis was weggeblazen en het mocht een godswonder heten dat het kind dat in een wieg in deze kamer lag, samen met zijn ouders ‘fris en gezond’ was gebleven. In een ander geval was er een vrouw die, terwijl ze op de stoep zat, een gloeiende kogel tussen haar benen geworpen kreeg. Hoewel grote stukken stoep vóór en achter de vrouw waren weggeblazen, bleef de vrouw ongedeerd. Misschien wel het meest tot de verbeelding sprekende moment was toen een bom op het huis van rekenmeester Emmius viel. Alle ramen sprongen uit hun voegen, op eentje na: ‘het Glas daar ’t Wapen van de Prins van Orangien in stondt’. De gebeurtenissen laten volgens De Hooghe duidelijk zien dat God achter de jonge Republiek en het Huis van Oranje stond, terwijl zij zich verzetten tegen de invallen van buitenaf.

Tot op heden hebben we geen historische bronnen die de opmerkelijke gebeurtenissen uit het pamflet bevestigen noch ontkrachten, maar het lijkt waarschijnlijk dat ze het product zijn van De Hooghes ideologische boodschap en retoriek. Het laat zien hoezeer vertelling en waarneming van invloed kunnen zijn op de overlevering van gebeurtenissen, en hoe met behulp van de drukpers het verhaal van Groningens Ontzet en het gedachtegoed van De Hooghe zich in de zeventiende eeuw door de Republiek verspreidden. Zo blijft de historische boodschap die ten grondslag ligt aan het bestuderen van dergelijke pamfletten nog altijd relevant, want in een tijd waarin informatie zich in ongekend tempo verspreidt en bronnen niet altijd traceerbaar zijn, is het des te belangrijker om bewust te zijn van de schakels die tussen een gebeurtenis en de overlevering zitten, en hoe motieven en retoriek berichtgeving kunnen kleuren.

Bronnen

• Daudeij, Frank, van Bunge, Wiep, and Krop, Henri. “Romeyn de Hooghe (1645-1708) Op de Bres Voor de Burgerlijke Eenheid: Het Politiek-Religieuze Debat in de Republiek Rond 1700 Aan de Hand van de Spiegel van Staat (1706/07).” Erasmus Universiteit Rotterdam, 2021.
• Nierop, Henk van. The Life of Romeyn de Hooghe 1645-1708: Prints, Pamphlets, and Politics in the Dutch Golden Age. The Life of Romeyn de Hooghe 1645-1708. Amsterdam University Press, 2018.