Recensie

Een recensie is een journalistieke of meer wetenschappelijke tekst waarin de auteur een onderbouwd oordeel geeft over een (kunst)werk dat om één of andere reden nieuwswaarde heeft: een recent verschenen boek (fictie of non-fictie) of CD, een theatervoorstelling (muziek, dans, drama), een film of een tentoonstelling.

Als recensent ben je daarom naast ‘gewoon’ gebruiker van een (kunst)werk (lezer, luisteraar, toeschouwer, bezoeker, etcetera) ook een criticus van het werk. Je beschrijft en beoordeelt het gelezen, beluisterde of bekeken werk als publiek, namens het publiek en ten behoeve van eventueel toekomstig publiek. Bovendien neem je als recensent deel aan het ‘publieke debat’ over het cultuurdomein waarbinnen het beoordeelde werk verschijnt. Dit vergt naast enige kennis van het betreffende cultuurverschijnsel ook en vooral een eigen, persoonlijke en onderbouwde visie op dit fenomeen.

Journalistiek of wetenschappelijk

Journalistieke recensies verschillen van wetenschappelijke recensies in het publiek dat ze bedienen. Wetenschappelijke recensies verschijnen in wetenschappelijke media en zijn gericht op een beperkt publiek van vakgenoten. Vaak hebben ze een standaardomvang, een vaste structuur en een formele stijl. Journalistieke recensies verschijnen meestal in media die door een veel breder publiek worden gelezen. Zij zijn over het algemeen vrijer qua structuur dan wetenschappelijke recensies en geschreven in een aantrekkelijke, informele stijl.

Alternatieve benamingen

• (boek-, film-, CD-, toneel-, etc.)bespreking
• (literatuur-, film-, televisie-, toneel-, etc.)kritiek

Verwante genres

Signalement of aankondiging (is veel korter dan een recensie, geeft voornamelijk feitelijke gegevens over het werk en bevat doorgaans geen oordeel).

Doelgroep

Afhankelijk van het medium waarvoor de recensie wordt geschreven.

Tekstdoel

• een tekst, kunstwerk, voorstelling, expositie (etcetera) beschrijven en beoordelen om belangstellenden, andere gebruikers of potentieel publiek te informeren en/of te amuseren
• een bijdrage leveren aan de meningsvorming over het betreffende deelgebied van de literatuur, kunst, muziek, etcetera.

Bronnen

Het gelezen, beluisterde (etcetera) werk; je eigen waarnemingen en ervaringen als lezer, luisteraar, bezoeker (etcetera); je interpretatie van en oordeel over het werk; je visie op het soort werk dat je bespreekt.

Invalshoek

Een goede recensie bevat meer dan alleen een beschrijving van en oordeel over het besproken werk; een werk wordt altijd vanuit een bepaalde invalshoek besproken (zie Invalshoek en probleemstelling). Die invalshoek kan de context van het werk zijn: de historische of maatschappelijke context, het genre en de relatie tussen het besproken werk en andere werken in dat genre of de plaats van het werk in een bepaalde stroming. Ook kan een werk besproken worden vanuit de maker of de uitvoerder van het werk. Hoe verhoudt het werk zich tot de rest van het œuvre? Bevat het werk autobiografische elementen? Welke verschillen zijn er met eerdere uitvoeringen?

Globale structuur

Het medium waarvoor je schrijft, bepaalt de structuur van je recensie. Meestal is die structuur tamelijk vrij. Om een indruk te krijgen van wat er van je verwacht wordt, kun je het best een aantal recensies lezen in het betreffende medium: wat staat erin en hoe wordt het vormgegeven?

Een goede recensie bevat in ieder geval:

• een (meer of minder gedetailleerde) beschrijving van het werk. Zorg echter dat je ontknoping van niet verklapt (tenzij iedereen die afloop al kent, zoals bij bekende opera’s en toneelstukken)
• een duidelijk maar genuanceerd oordeel over het werk, onderbouwd met argumenten. Wees je bewust van de impact die je oordeel kan hebben op de kunstenaar, zijn eventuele financiers en het publiekssucces van zijn werk.
• gegevens over het werk (los van de hoofdtekst):
  • bij teksten: titel, auteur, uitgeverij, jaar en plaats van uitgave, prijs, ISBN-nummer
  • bij podiumkunsten: uitvoerend gezelschap, regisseur/choreograaf/componist, plaats en datum van de beoordeelde voorstelling (plus speellijst van andere voorstellingen)
  • bij tentoonstellingen: plaats, deelnemende kunstenaars, openingstijden, prijs, duur van de tentoonstelling

Afhankelijk van de gekozen invalshoek bevat de recensie naast deze vaste elementen ook informatie over ander werk van de maker, de stroming waarin de kunstenaar werkt, etcetera. Idealiter lopen beschrijving, oordeel en contextbeschrijving vloeiend in elkaar over, waarbij het echter duidelijk blijft wat voor rekening van de auteur en wat voor rekening van de recensent komt.

Tips

• Om een goede recensie te schrijven is een gedegen voorbereiding onontbeerlijk. Verzamel daarom vooraf informatie over de maker van het werk, over zijn eerdere werken en over de context waarbinnen hij werkt. Ga je naar een toneelstuk, lees dan vooraf de tekst (als die beschikbaar is). Bewaar alle informatie die je bij een voorstelling of tentoonstelling krijgt.
• Noteer tijdens of onmiddellijk na het lezen, luisteren of kijken je eerste indrukken en gedachten, opvallende details en een eerste oordeel over het werk.
• Een recensie is in beginsel een journalistieke tekst, die voor alle belanghebbende lezers aantrekkelijk moet zijn om te lezen. Houd hier rekening mee bij het ontwerpen en formuleren van je tekst. Zie ook Wetenschappelijk versus populair schrijven.
• ‘Metatekst’ zoals je die vaak in meer zakelijke en wetenschappelijke teksten aantreft (In dit verslag behandel ik eerst…; In dit hoofdstuk bespreek ik …) is in recensies evenals in andere soorten journalistieke teksten ongebruikelijk.
• Zoals bij alle journalistieke teksten is een pakkend begin het halve werk. Mogelijke openingen zijn: een citaat uit het werk, een uitspraak van de maker, een onthulling, het oordeel, een actuele gebeurtenis of een intrigerend detail (Donkers & Willems 2002).
• Zie voor een aantrekkelijke stijl Bondig of breedsprakig, Concreet of abstract en Variatie in woordgebruik.

Bronnen

• Bekius, W. (2003). Werkboek journalistieke genres. Bussum: Coutinho.
• Donkers, H., & Willems, J. (2002). Journalistiek schrijven voor krant en vakblad (2e editie). Bussum: Coutinho.
• Moor, W. de (1993). De kunst van het recenseren. Bussum: Coutinho.