Toekenningen Veni, Vidi, Vici aan de RUG in 2024

Toekenningen in het kader van het NWO-Talentprogramma.

Toekenning Vici

Vici is gericht op senior-onderzoekers die hebben aangetoond met succes een eigen vernieuwende onderzoekslijn tot ontwikkeling te kunnen brengen. Ze hebben daarbij jonge onderzoekers begeleid. Onderzoekers die een Vici-subsidie krijgen toegekend, bouwen hun onderzoeksgroep verder uit, vaak vooruitlopend op een structurele hoogleraarspositie, als ze die nog niet zouden hebben.

Prof. dr. Nathalie Katsonis - Het ontstaan van primitieve cellen in de eerste oceaan

Het onderzoek waarvoor prof. dr. Katsonis (Faculty of Science and Engineering, Stratingh Institute for Chemistry) een Vici-beurs heeft gekregen, gaat over het ontstaan van primitieve cellen in de eerste oceaan. De oorsprong van het leven op aarde geldt als een van de grote mysteries van de wetenschap. Onderzoekers hebben al lang geleden geconcludeerd dat de chemische reacties die het onstaan van leven mogelijk maakten, plaatsvonden in microscopisch kleine compartimenten, protocellen genaamd. Het is echter nog steeds niet bekend hoe deze protocellen werden gevormd. Met deze beurs gaan onderzoekers kijken of  het mogelijk is dat protocellen zijn gemaakt van lipiden, gevormd door zonnestraling van een olielaag die de oceaan bedekte. De uitkomsten van dit onderzoek zullen ook van toepassing zijn op een hedendaagse kwestie: de beperking van milieuschade door de behandeling en verwijdering van vervuilende olievlekken.

Prof. dr. Edwin Otten - Ontwikkeling van batterijen gemaakt van organisch materiaal

Het beloonde project van prof. dr. Otten (Faculty of Science and Engineering, Stratingh Institute for Chemistry) onderzoekt hoe betere batterijen met organische materialen kunnen worden gemaakt. In dit project ontwikkelen de onderzoekers flow batterijen op basis van veel voorkomende elementen die als groen alternatief kunnen dienen voor de schaarse metalen die op dit moment toegepast worden. Met behulp van bipolaire organische moleculen worden symmetrische batterijen gemaakt, waarbij de + en – pool dezelfde samenstelling hebben. Hiermee kunnen een langere levensduur en lagere kosten worden bereikt, wat een belangrijke stap is in de richting van duurzame batterijen voor de opslag van zon- en windenergie.

Prof. dr. Alexandra Zhernakova - Immuun-microbioom interacties bij allergische ziekten in kinderen

Prof. dr. Zhernakova (UMCG) is beloond met een Vici-beurs voor haar onderzoek naar immuun-microbioom interacties bij allergische ziekten in kinderen. Allergische ziekten hebben meerdere oorzaken, waarvan de meeste onbekend zijn. Dit project zal in een grote groep moeders en baby's de complexe relatie bestuderen tussen de antilichamen van de moeder en het kind en hun darm- en mondflora, en hun relaties met dieet, genetica, omgevingsfactoren en allergische ziekten. Met behulp van geavanceerde kweektechnieken en orgaan-op-chip experimenten zullen onderzoekers specifieke immuun gerelateerde microben en metabolieten identificeren en hun impact op zowel het maagdarmkanaal als het immuunsysteem in kaart brengen. De bevindingen uit dit onderzoek zullen de ontwikkeling van microbiële therapie voor allergieën bevorderen.

Prof. dr. ir. Tjisse van der Heide - Het herstellen van kunstecosystemen

Ook prof. dr. ir. Van der Heide (Faculty of Science and Engineering), hoogleraar Kustecologie, kreeg een Vici toegewezen. Dit onderzoek, vanuit NIOZ, kijkt naar het herstellen van kustecosystemen door biobouwende soorten tijdelijk na te bootsen. Kustecosystemen gevormd door biobouwende soorten genereren essentiële ecosysteemdiensten, maar gaan wereldwijd achteruit. Ecosysteemherstel is lastig omdat de stabiliteit afhangt van hoe biobouwers zichzelf helpen met ‘emergente eigenschappen’. Deze eigenschappen ontstaan wanneer biobouwers samenklonteren. Hierdoor werkt de ‘zelfhulp’ pas als de clusters groot genoeg zijn. Met deze subsidie wordt een nieuwe conceptuele benadering getest die methoden uit de ecologie, industrieel ontwerp en techniek combineert om soort- en omgevingsspecifieke vestigingsstructuren te ontwerpen.

Toekenning Vidi

Vidi is gericht op ervaren onderzoekers die na hun promotie al een aantal jaren succesvol onderzoek hebben verricht. Met deze beurs kunnen zij de komende vijf jaar een eigen, vernieuwende onderzoekslijn ontwikkelen en een onderzoeksgroep opzetten.

Dr. Laura Baams - LHBTQ+ Jongeren in Europa: Waardoor Blijven er Verschillen in Welbevinden Bestaan?

Dit project onderzoekt waarom LHBTQ+ jongeren in Europa nog steeds een slechter welbevinden hebben, ondanks groeiende acceptatie. Onderzoekers bestuderen of wetten en beleid het pesten en discriminatie tegen LHBTQ+ jongeren hebben verminderd. Zij zullen ook video's op YouTube en TikTok analyseren om te begrijpen hoe LHBTQ+ jongeren online stigma en identiteit ervaren. Daarnaast zullen ze de eerste langlopende studie van LGBTQ+ jongeren in Nederland lanceren, waarbij dagelijks feedback wordt verzameld over identiteitsontwikkeling en ervaringen met discriminatie. Met deze combinatie van methoden, probeert het project inzicht te krijgen in de factoren die van invloed zijn op het welbevinden van LHBTQ+ jongeren.

Dr. M.J. Bonder - Zeldzame genetische variatie decoderen: de impact van isovormen op zeldzame ziekten

Er bestaan veel verschillende zeldzame genetische ziekten, die gezamenlijk een impact hebben op een aanzienlijk deel van de bevolking. Vooruitgang in DNA-sequencing technologieën heeft de diagnostische opbrengst voor deze aandoeningen recentelijk sterk verbeterd. Maar ons beperkte begrip van wat genetische variatie buiten genen doet, gecombineerd met ons nog steeds beperkte begrip van wat verschillende isovormen van genen doen, maakt verdere diagnostische winst een uitdaging. In dit project ga ik systematisch onderzoeken hoe DNA verschillen isovormen beïnvloeden, en ga ik deze kennis inzetten om bij meer patiënten met een zeldzame ziekte te achterhalen welke DNA verandering hiervoor verantwoordelijk is.

Dr. Ranko Gacesa - Mysterie in je darmen: hoe evolueert het microbioom en wat betekent dit voor onze gezondheid?

In je darmen leven biljoenen micro-organismen, zoals bacteriën en virussen, die samen het microbioom vormen. Het microbioom heeft belangrijke functies zoals helpen met de spijsvertering en ons beschermen tegen ziekteverwerkers. Net zoals alles wat leeft, veranderen deze micro-organismen in de loop van de tijd. Maar er is nog veel onduidelijk over hoe deze evolutie plaatsvindt en hoe dit gezond ouder worden beïnvloed. In dit onderzoek bestuderen onderzoekers hoe het microbioom in de darmen gedurende 15 jaar evolueert. Ze willen weten welke micro-organismen veranderen, hoe deze veranderingen plaatsvinden, en of er verschillen zijn tussen gezonde mensen en patiënten met darmziekten.

Dr. Kristina Haslinger - De alchemie van een biochemicus - enzym-aangedreven innovatie in de farmaceutische productie

Veel geneesmiddelen zijn gebaseerd op chemicaliën die in de natuur voorkomen. Deze chemicaliën worden geproduceerd door planten, schimmels en bacteriën met behulp van gespecialiseerde biokatalysatoren (enzymen). Biochemici kunnen deze enzymen ‘lenen’ om waardevolle chemicaliën op grote schaal en op een milieuvriendelijke manier te maken. Door de enzymen van verschillende organismen op een strategische manier te combineren, kunnen nieuwe versies van dergelijke chemicalien geproduceerd worden, die nog krachtigere farmaceutische eigenschappen ten toon spreiden. In dit project zullen wetenschappers de catalogus van enzymen die beschikbaar zijn voor een dergelijke combinatorische aanpak uitbreiden en duurzame productiemethodes voor belangrijke geneesmiddelen ontwikkelen.

Dr. Julian Koellermeier - HiWAVE - Voorspelling van natuurrampen met adaptieve hiërarchische golfmodellen

Natuurrampen zoals tsunami's, lawines en overstromingen zijn golven die we moeten simuleren voor een betere acute respons en risicobeoordeling en -preventie op de lange termijn. Hiervoor zijn wiskundige modellen nodig die een balans moeten vinden tussen nauwkeurigheid en rekentijd om efficiënt te zijn.

HiWAVE is gericht op het vervangen van beschikbare casusgerichte modellen door nieuwe modelhiërarchieën die het mogelijk maken om verschillende modellen tegelijkertijd te gebruiken om simulaties af te stemmen op een efficiënte combinatie van snelheid en nauwkeurigheid. Dit verandert de manier waarop wiskundige modellen worden afgeleid en leidt tot uitermate efficiënte simulaties die toekomstige natuurrampen helpen voorspellen.

Dr. Cyril Moers - Donornieren heel lang bewaren met een pomp

In dit project werken wetenschappers aan een baanbrekende nieuwe methode om donornieren veel langer te kunnen bewaren dan nu mogelijk is. Ze ontwikkelen een geavanceerd pompsysteem om continu een nieuw ontwikkelde vloeistof door een nier te kunnen spoelen, die vloeibaar blijft terwijl het orgaan tot ruim beneden 0°C wordt afgekoeld. Met deze techniek zou het veilig langdurig "opslaan" van donororganen eindelijk werkelijkheid kunnen worden. Hierdoor zou wereldwijde uitwisseling van donornieren mogelijk zijn, wat de uitkomsten van niertransplantatie zal verbeteren. Ook kunnen niertransplantaties dan ruim van tevoren worden gepland, waardoor er minder complicaties optreden en patiënten betere toegang krijgen tot niertransplantatie.

Dr. Adrià Rofes - Hersentumorchirurgie verbeteren met taalkunde

Om problemen met taalproductie te voorkomen, wordt aan volwassenen met hersentumoren die een hersenoperatie ondergaan, gevraagd afbeeldingen van objecten te benoemen (bv. fiets). In mijn onderzoek heb ik laten zien dat het benoemen van acties (bv. zwemmen) meer en verschillende hersengebieden kan detecteren en deze taak wordt nu in ziekenhuizen gebruikt. Tegenwoordig, heb ik de kennis en het netwerk om een verwaarloosd proces te bestuderen: taalbegrip. Ik zal twee nieuwe taken ontwerpen en gebruik maken van hoogwaardige neuroimaging en computationele methoden. Dit onderzoek zal ons begrip van taal (in de hersenen) verbeteren en meer handvatten bieden om taalstoornissen te voorkomen.

Naast bovenstaande honoreringen ontvangt ook Judith Verweijen een Vidi-beurs. Verweijen deed haar aanvraag toen ze nog bij de Faculteit der Letteren werkte. Inmiddels is ze echter werkzaam bij de Universiteit Utrecht. Ze ontvangt de Vidi-beurs voor haar onderzoek Centring Armed Organizations in the Climate-Conflict Nexus (CLIMCON). CLIMCON biedt nieuwe inzichten in de samenhang tussen klimaatverandering en gewapend conflict.

Toekenning Veni

Veni is gericht op excellente onderzoekers die onlangs gepromoveerd zijn. De laureaten kunnen met dit bedrag gedurende drie jaar hun eigen onderzoeksideeën verder ontwikkelen.

On the fly: het begrijpen van multiscale turbulentie door middel van dierenvlucht

Ariane Gayout , Faculty of Science and Engineering

Vanwege het schudden van het toestel, zorgt turbulentie in de luchtvaart voor veiligheidsvraagstukken omtrent passagiers. Dieren vliegen echter continu in zo'n omgeving. Dit project gebruikt insecten, zoals vlinders en lieveheersbeestjes, om te begrijpen hoe zij zich aanpassen aan turbulentie in gecontroleerde wervelingen. Het bestuderen van de fysica van deze insecten zal leiden tot nieuwe bio-geïnspireerde besturing voor vliegtuigen en drones op basis van het leren van dieren.

Ontwerpen van gewassen voor een zoute toekomst

Kira Tiedge , Faculty of Science and Engineering

Over de hele wereld worden landbouwgebieden bedreigd door een toename van zout in de bodem. Deze verzilting heeft grote gevolgen voor welke plantensoorten daar kunnen groeien en vormt daarmee een ernstige bedreiging voor onze voedselvoorziening. Dit project onderzoekt hoe van nature aanwezige stoffen in planten gebruikt kunnen worden om de weerbaarheid van gewassen tegen verzilting te vergroten. De resultaten helpen bij het ontwikkelen van nieuwe gewasvariëteiten die bestand zijn tegen huidige en toekomstige klimaat gerelateerde stressoren om duurzame gewasproductie en voedselzekerheid mogelijk te maken.

Huizen beschermen: inzicht in de impact van huisvesting en eigendomsrechten in Nederlandse ontruimingszaken

Mr. dr. Michelle Bruijn , Faculteit Rechtsgeleerdheid

Jaarlijks worden duizenden mensen in Nederland gedwongen hun huis uitgezet. Dit heeft ingrijpende gevolgen voor hun gezondheid en druist in tegen het recht op huisvesting en het recht op eigendom. Hoe het recht mensen beschermt tegen huisuitzettingen is echter onduidelijk. Bruijn onderzoekt daarom beslissingen van rechters over de rechtmatigheid van huisuitzettingen en de invloed van het recht op huisvesting en het recht op eigendom op deze beslissingen. Dit doet ze door juridisch onderzoek te combineren met machine-learning technieken. Bovendien ontwikkelt ze een online tool (Phria) die uitlegt hoe rechters bescherming bieden tegen huisuitzettingen en welke rol mensenrechten hierbij spelen.

Alternatieve legaliteiten: hoe de Russische invasie van Oekraïne het internationaal recht splijt

Kostia Gorobets , Faculteit Rechtsgeleerdheid

Rusland rechtvaardigt de invasie van Oekraïne niet door te wijzen op bijzondere regels en verdragen, maar door middel van historische voorbeelden en mythen: een beroep op de expansie van de NAVO en veroordeling van westerse hypocrisie gaan gepaard met verwijzingen naar Ruslands soevereiniteit, haar roemrijke verleden en de uniciteit van de Russische beschaving. Daarmee wordt een parallelle juridische realiteit geconstrueerd waarin regels niet langer een centrale rol spelen en waarmee inbreuk gemaakt wordt op het internationale recht als een universeel normenstelsel voor het gedrag van staten. Dit rechtsfilosofische onderzoeksproject analyseert hoe deze alternatieve versie van het internationaal recht wordt geconstrueerd.

Tijd voor welzijn: de algoritmische oplossing voor vermoeidheid bij werknemers

Arpan Rijal , Faculteit Economie en Bedrijfskunde  

Schaarste op de arbeidsmarkt en snel werknemersverloop worden vaak in verband gebracht met een gebrek aan welzijn op de werkvloer. Bestaande modellen en algoritmes voor personeelsroosteren optimaliseren vooral prestatiematen die gaan over efficiëntie. De efficiënte roosters die deze modellen maken hebben vaak gestreste werknemers tot gevolg, wat tot grote productiviteitsverliezen kan leiden. Dit project stelt een nieuwe manier van personeelsroosteren voor, waarin vooral fysieke vermoeidheid – een grote bepalende factor in welzijnsbeleving – wordt geminimaliseerd. Als onderdeel van deze nieuwe manier van roosteren zal dit project wiskundige modellen en algoritmes ontwikkelen die kunnen leiden tot verbeterd werknemerswelzijn in arbeidsintensieve werkomgevingen.

Wie profiteerde van het kolonialisme? De verdeling van koloniale winsten van Nederland, 1860-1950

Amaury De Vicq de Cumptich , Faculteit Economie en Bedrijfskunde

We weten dat koloniserende landen rijk zijn geworden van het kolonialisme, maar niet hoe deze koloniale rijkdom binnen die landen verder werd verdeeld. Wie profiteerde het meest? Dit onderzoek werpt voor Nederland licht op deze kwestie. Door recent gedigitaliseerde financiële en successiebelastinggegevens te analyseren, worden de winstgevendheid van koloniale bedrijven en de voornaamste begunstigden van deze koloniale investeringen onthuld. De bevindingen dragen bij tot een beter begrip van ons koloniale verleden, bieden meer nuance aan de lopende discussies over koloniale reparaties, en ondersteunen het debat over vermogensongelijkheid in Nederland.

Wereldwijd gamen heroriënteren: hoe westerse games zich aanpassen aan Chinese wereldbeelden

Dr. Lars de Wildt , Faculteit der Letteren

Videogames verspreiden veelal Westerse wereldbeelden. Omdat games zo duur zijn om te maken, nemen game-ontwikkelaars vaak geen risico’s. Om China als opkomende markt te veroveren moeten games echter aangepast worden aan Chinese consumenten en de strenge regels van hun staat. Maar hoe doen ze dat zonder hun internationale publiek te verliezen? Tot nu toe maakten ze aangepaste versies voor de Chinese markt, maar dat is nog duurder. Het is aannemelijk dat game-ontwikkelaars steeds vaker hun games vanaf het begin al aanpassen op Chinese wereldbeelden. Door dit proces van aanpassing te bestuderen, leren onderzoekers hoe China de mondiale mediacultuur beïnvloedt.

Feit, fictie en misleiding in het digitale tijdperk: een formeel-semantische verkenning van onzuivere vertogen

Merel Semeijn, Faculteit Wijsbegeerte  

Recente ontwikkelingen in kunstmatige intelligence en de alomtegenwoordigheid van sociale media creëren nieuwe soorten taalgebruik, en nieuwe rollen voor bestaande soorten taalgebruik. Dit taalfilosofisch project onderzoekt drie moderne soorten taalgebruik die ‘onzuiver’ zijn, d.w.z., die we niet eenduidig als ‘fictie’, ‘leugen’ of ‘feit’ kunnen classificeren: hoaxes (verspreid via sociale media), gesprekken met chatbots, en roddel-media (e.g., juice-channels). Het project combineert concepten en formele hulpmiddelen uit de filosofie, semantiek, logica, AI-onderzoek, esthetiek en mediastudies om precieze theoretische explicatie van deze typen taalgebruik te produceren. Resultaten van dit onderzoek stellen gebruikers in staat hun eigen onafhankelijk begrip van moderne media te ontwikkelen.

ADHD: Het is niet alleen het kind

Tycho Dekkers, UMCG

ADHD is de meest voorkomende mentale stoornis bij kinderen. Echter, door het diagnosticeren van ADHD kan onbedoeld decontextualisatie optreden: de problemen worden vooral aan het kind zelf toegeschreven, en niet aan de interactie van het kind met de context. In dit project zal Dekkers onderzoeken in hoeverre het diagnosticeren van ADHD leidt tot decontextualisatie, welke negatieve gevolgen dit kan hebben en hoe deze gevolgen tegen kunnen worden gegaan.

SUGAR-CART: specifiek gebruik van glycosyleringsaanpassingen om chimerische antigeenreceptor T-cellen te versterken

Valerie Wiersma, UMCG

De behandeling met gemodificeerde immuuncellen die afkomstig zijn van de patiënt zelf, zogenaamde chimere antigeen receptor (CAR) T-cel therapie, biedt perspectief voor patiënten met eindstadium diffuus grootcellig B-cel lymfoom (DLBCL). Helaas is deze behandeling in ~50% van de patiënten niet effectief. Om CAR T-cel therapie te verbeteren focust dit Veni project zich op suiker. Elke cel is ‘versierd met suiker’, maar het is onbekend welke ‘suikerversiering’ de beste CAR T-cel responses geeft. Door de optimale ‘suikerversiering’ te bepalen, en op basis hiervan een nieuwe CAR T-cel te ontwikkelen, beoogt dit Veni project de behandeling van DLBCL te verbeteren.