Boris Pasternak: Dokter Zjivago

De Russische dichter Boris Pasternak werd beroemd in het Westen door de roman Dokter Zjivago. Eerst verscheen een Italiaanse vertaling in 1957, pas daarna het Russische origineel (uitgegeven in Nederland, met subsidie van de CIA). De daaropvolgende toekenning – en gedwongen weigering – van de Nobelprijs in 1958 droeg natuurlijk veel bij aan Pasternaks reputatie. Onder hoge tijdsdruk maakte Nico Scheepmaker in 1959 een Nederlandse vertaling, die nu ruim overtroffen is door de nieuwe van Aai Prins.

Toen Willem Weststeijn in 1991 zijn oratie als hoogleraar in de Slavische Letterkunde te Amsterdam noemde: Dokter Zjivago. De roman als lyriek, sloeg hij de spijker op zijn kop. Net als Pasternaks andere, veel kortere proza vraagt deze roman om een on-prozaïsche leeswijze. De handeling is nauwelijks door oorzaak en gevolg gestructureerd, maar is warrig en hangt aan elkaar van toevalligheden. De psychologie is inconsistent, de liefdesverwikkelingen weinig invoelbaar. Karakteriseringen als “meeslepend epos”, “hartverscheurende liefdesgeschiedenis” en “schets van het drama van de Russische revolutie” slaan wat mij betreft dan ook de plank volkomen mis. Maar hoe kunnen we een roman dan onprozaïsch lezen? Wat verandert er als we onze lezersverwachting van deze “roman” bijstellen door hem “als lyriek” te benaderen? Geen gemakkelijk onderwerp van reflectie, maar wel een waartoe deze tekst uitnodigt, zeker met de voorgeschiedenis in de Russische literatuur in het achterhoofd (Poesjkins Jevgeni Onegin heeft als ondertitel ‘Roman in verzen’; Gogols Dode Zielen – ‘Een poëem’).

Boris Pasternak, Dokter Zjivago. Nieuwe vertaling, aantekeningen en nawoord van Aai Prins. Amsterdam: van Oorschot, 2016 (Russische Bibliotheek). Vertaling gedichten Margriet Berg en Marja Wiebes.