 |
Johannes Bosscha: Voor revolutieën gebooren
Gerda Huisman g.c.huisman@ub.rug.nl
De stelling dat aan de mooiste vondsten geen zoektocht
vooraf gaat, geldt ook in bibliotheken. Tijdens warme zomers is de kluis van
de afdeling Bijzondere Collecties een van weinige ruimtes in de UB waar de
temperatuur nog enigszins aangenaam blijft. Dat is dan een goede reden om daar
eens te gaan opruimen.
Zo kwam een paar jaar geleden bij het doorwerken van
dozen met ongeordend materiaal een verzameling achttiende-eeuwse brieven te
voorschijn. De inhoud van de meeste epistels was niet om over naar huis te
schrijven, maar er was één stapeltje bij dat de nieuwsgierigheid wekte.
Deze veertien brieven zijn van de hand van Johannes
Bosscha (1767-1810), die in 1788 naar Parijs was vertrokken, en
correspondeerde met Gerard Tjaard Suringar, conrector van de Latijnse School
in Leeuwarden.
Interessante tijden
Bosscha leefde dus in interessante tijden op een interessante plek. Hij was
naar Parijs gegaan als gouverneur van de zoons van de rijke politieke
banneling B.E. Abbema, die in Amsterdam het handelsbedrijf van zijn
schoonvader had geleid en zeer actief was in de patriottenbeweging. Als lid
van de Amsterdamse vroedschap werd hij in 1787, na de Pruisische inval uit
zijn ambt gezet en moest hij de stad verlaten. Hij vestigde zich in Parijs,
waar hij een bank overnam en zijn financiële en politieke activiteiten
voortzette.
Bosscha, die afkomstig was uit Leeuwarden, had in 1788 zijn studies in de
letteren en de rechten aan de academie te Franeker afgesloten. Zijn
sollicitatie naar de functie van rector van de Latijnse School in Dokkum bleef
zonder succes. Toen een andere geschikte post zich niet snel aandiende,
besloot hij in te gaan op het riante aanbod dat Abbema hem deed. Vanuit Parijs
schreef Bosscha talrijke brieven aan familie en vrienden in het vaderland.
Uitgegeven zijn nu de brieven aan Suringar, die zich in de UB bevinden. Toen het werk daaraan bijna voltooid was, bleek dat er in het familiearchief van de Bosscha’s, dat in particulier bezit is, behalve twee portretten van Johannes, zijn album amicorum en zijn degenstok, nog eens ruim tachtig brieven aan zijn oudste broer Herman worden bewaard. Daaraan zijn gegevens ontleend om enkele passages in de brieven aan Suringar te verhelderen en ter aanvulling van Johannes’ levensgeschiedenis. Zo kon een redelijk volledig beeld van Bosscha’s ervaringen in Parijs worden geschetst.
Veel te vertellen
In de inleiding op de brieven worden leven en werk van Bosscha beschreven,
zijn verblijf in Parijs, zijn werk als huisonderwijzer, zijn politieke en
studieuze activiteiten en de ambtelijke loopbaan in Den Haag na zijn terugkeer
uit Frankrijk. De brieven waren niet alleen voor de geadresseerden bedoeld,
maar ze circuleerden door de hele kring van vrienden en bekenden. Zo hoefde de
schrijver zichzelf niet voortdurend te herhalen.
Bosscha had veel te vertellen, want hij besteedde zijn tijd goed: hij
bezocht bibliotheken en theaters, hij las veel en studeerde aan een soort
volksuniversiteit, hij schreef Latijnse gedichten en drukte die van anderen,
hij onderhield contacten met Franse en Nederlandse geleerden en politici. In
1793, tijdens de Terreur, moest Abbema Parijs verlaten. Bosscha volgde hem
korte tijd later. Toen in 1795 de Fransen de bevroren rivieren overstaken,
konden ook de patriotten uit het buitenland terugkeren.
Bosscha werd benoemd tot raadsheer in het Hof van Friesland, maar had dat
na een jaar wel gezien. Aan het leven in Leeuwarden kon hij niet wennen, want,
zo schreef hij, als men in een grote stad als Parijs heeft gewoond, kan men in
Leeuwarden niet meer gelukkig zijn. Dankzij zijn in Frankrijk opgebouwde
netwerk, werd hij in 1798 benoemd tot secretaris van de minister van
Buitenlandse Zaken. Deze functie heeft hij niet hoeven opgeven toen in 1806
koning Lodewijk Napoleon kwam. In 1810 is Bosscha overleden, kort voordat
Holland bij Frankrijk werd ingelijfd.
Anders dan de meeste emigranten die na de Pruisische inval in 1787 de
Republiek ontvlucht waren, had Bosscha het zeer goed getroffen: hij woonde
niet in een klein dorp, maar in Parijs, hij was voor zijn levensonderhoud niet
afhankelijk van financiële bijstand van de Franse regering, maar woonde bij
een rijke familie, en bewoog zich niet alleen in de kringen van aanzienlijke
Nederlandse patriotten, maar ook in het Franse geleerde en politieke milieu.
Zijn nog steeds zeer leesbare brieven geven daarvan een levendige
beschrijving.
Gerda Huisman is hoofd van de afdeling Bijzondere Collecties van de Universiteitsbibliotheek Groningen |
Gerda C. Huisman, Voor revolutieën gebooren: brieven van Johannes
Bosscha aan Gerard Tjaard Suringar, Parijs 1788-1793
Leeuwarden: Fryske Akademy (Rige Stúdzjes en Boarnemateriaal, 21), 2001.
index Pictogram 6