Wetenschap, de film

Het schrijven van een wetenschappelijke publicatie is de afgelopen honderd jaar niet zo sterk veranderd. Samenvatting, Introductie, Resultaten, Discussie, de indeling bleef min of meer gelijk. Maar nu is er JoVE, het Journal of Visualized Experiments. Dit is een peer-reviewed videokanaal voor wetenschap.

Een plaatje zegt meer dan duizend woorden. Dus, dachten de grondleggers van JoVE, waarom zouden we experimentele methodes dan niet als video publiceren, in plaats van ze in lange, saaie paragrafen uit te schrijven. Het tijdschrift heeft als doel, zo staat het op de website, ‘om wetenschappelijk onderzoek te publiceren in beeld, om wetenschappers te helpen twee van de grootste uitdagingen te overwinnen waar ze tegenwoordig voor staan: slechte reproduceerbaarheid en de tijd en inspanning die het kost om nieuwe experimentele technieken te leren.’

En zo staat er op een maandagmorgen een cameraman in het Natuur- en Scheikundegebouw op het Zernikecomplex, om een ‘wetenschappelijke video’ op te nemen. Hoogleraar polymeerchemie Katja Loos ontvangt hem in haar kantoor, samen met de twee ‘sterren’ van de film, Ivana Vukovic en Sergey Punzhin.

De video is de verfilming van een eerdere publicatie: ‘We hebben in 2011 een artikel gepubliceerd in het tijdschrift ACS Nano. JoVE heeft gevraagd of we ook een video-versie wilden laten maken’, legt Loos uit. Het artikel beschrijft hoe de onderzoekers een ‘nano-schuim’ hebben gemaakt (meer daarover aan het eind van dit stuk). ‘Ivana en Sergey, de eerste twee auteurs, vonden het een heel leuk idee. En ik zie het als een erkenning van hun werk.’ Daarom zitten Ivana en Sergey nu met een script op schoot hun zinnetjes te oefenen.

Het Script

De hele dag wordt gedomineerd door Het Script – voordat de cameraman naar Groningen werd gestuurd, is er een gedetailleerd script geschreven door JoVE redacteuren en de betrokken wetenschappers. Ivana en Sergey spreken een handvol zinnen uit die het artikel introduceren en de conclusie weergeven. Een professionele voice-over geeft commentaar in de rest van de video.

Cameraman Sean Glavey zet zijn apparatuur op in een lab. Het is het tweede lab dat hij heeft bekeken, in het eerste stond een te lawaaiige pomp te brommen. Zittend op een krukje neemt Sergey zijn teksten nog eens door, helemaal in zichzelf gekeerd. Ivana loopt wat rond en lijkt meer ontspannen. Voor de camera staan is geen onderdeel van de normale academische opleiding. De twee wetenschappers moeten zometeen voor een zuurkast hun tekst uitspreken. De glazen schuifwand van de kast zit volgeplakt met briefjes. ‘Kunnen al die papieren er even af?’ vraagt Sean.

Dan verschijnt het klapbord, net als bij een echte film. Promovendus Vincent Voet (de opvolger van Ivana) is de gelukkige die het mag hanteren. Nadat Sean het nummer van de scene en de ‘take’ heeft genoemd, doet hij waarvan iedereen wel eens gedroomd heeft: klap!

Ademhalen

Ivana moet als eerste, haar tekst bestaat uit enkele lange zinnen vol technische termen. Sean, die iedere maand een paar van dit soort opnamen maakt, reageert positief op haar eerste poging. ‘Maar je mag wel ademhalen tussen de zinnen, hoor.’

En in de eerste take kijkt Ivana recht in de lens, in plaats van erlangs zoals afgesproken. In de tweede take verspreekt ze zich. Dan volgt de derde poging: ‘heel goed, alleen keek je weer in de lens.’ De volgende poging was volgens Sean ‘heel erg goed’, maar dit keer maakte de labjas die Ivana aan heeft een raar schurend geluid. Pas na de vijfde take is Sean tevreden. ‘En realiseer je dat het gemiddelde al snel op acht pogingen ligt!’

Dan moet Sergey. Ondanks al die repetities kan hij niet op de tweede zin komen. Maar de volgende take gaat al veel beter en bij nummer drie is Sean helemaal tevreden. ‘Alleen wil ik er nog eentje doen met een iets andere beeld uitsnede.’ Terug in het kantoor van Katja Loos moet Sergey de conclusie van het artikel uitspreken, terwijl hij voor een boekenkast staat.

‘Wacht even, dan zorg ik er voor dat Sergey’s proefschrift in beeld staat’, zegt Loos. Na een herschikking staat het boekje vol in het zicht. Sergey is opnieuw een paar zinnen kwijt en deze keer kan hij het minder snel herstellen, met dank aan Ivana die nogal moet giechelen om hem. Maar ruim binnen de acht pogingen staat zijn tekst erop.

Een verplicht onderdeel van de video is een ‘disclaimer’. Ivana moet de wetenschappelijke kijkers uitleggen dat ze het experiment niet zonder de juiste voorzorgsmaatregelen moeten uitvoeren. Voor deze belangrijke boodschap is de gang buiten het kantoortje van Loos als decor gekozen. En natuurlijk, halverwege een perfecte opname klinkt verderop een keiharde nies.

Maar opnieuw heeft Ivana maar drie pogingen nodig om Sean tevreden te stellen, dus het gaat lekker vanochtend. Wat niet wegneemt dat het, met alle tijd die opgaat aan het kiezen van de juiste locatie en het opzetten van de apparatuur, anderhalf uur heeft gekost om een handjevol zinnen op te nemen.

Grappige teksten

De rest van de dag is nodig om alle technische procedures te filmen. Net als in een kookprogramma hebben de betrokken onderzoekers ervoor gezorgd dat alle stadia van het proces klaar staan, zodat de cameraman niet eindeloos hoeft te wachten. En bovendien hoeft niemand meer teksten voor te dragen, die komen voor dit deel van de voice over.

Toch kost het de nodige tijd om het juiste camerastandpunt te vinden en om alle apparatuur van de ene naar de andere locatie te vervoeren. Bovendien: gewoon even naar een oventje lopen en de deur opendoen is stukken lastiger dan het klinkt. En een labjas vinden zonder grappige teksten op de voorkant kan ook een probleem zijn. Dat halverwege een opname de maandelijkse evacuatietest door het gebouw schalt helpt ook niet.

Uiteindelijk duurt het ruim een halve dag om ook de technische opnamen te maken. De camaraman pakt pas na zessen z’n spullen in. Dan kan Sean weer terug naar Amsterdam, om het materiaal vervolgens op te sturen naar de redactie. Loos moet vervolgens wachten op wat die er van maakt.

Het duurt nog een dikke maand voordat een ruwe montage beschikbaar is. ‘En daar zat dan een prachtige animatie in, die helaas een verkeerde volgorde aanhield’, zegt Loos, die deze ‘proefdruk’ moest corrigeren. De uiteindelijke versie is begin mei online gekomen (hele filmpje alleen te zien voor abonnees).

Wat het alle moeite en kosten (een paar duizend euro voor de opnamen, die Loos moet ophoesten) waard? ‘Zoals ik eerder al zei, ik vind het een erkenning voor het werk van Ivana en Sergey’, zegt Loos. ‘Maar het kostte wel heel veel tijd en bovendien, JoVE heeft geen impact factor.’

De impact factor bepaalt hoe belangrijk een tijdschrift is. Maar een publicatie in een blad dat geen impact factor heeft, zoals JoVE, telt niet mee voor de output van de onderzoeksgroep. ‘Daarom zou ik nooit een artikel alleen in JoVE publiceren. Maar deze verfilming van een al gepubliceerd artikel was leuk om te maken.’

Er staan (buiten het artikel van Loos) 7 publicaties van RUG-onderzoekers en 5 van het UMCG in het JoVE archief. Op moment van schrijven van dit artikel waren er 43 artikelen vanuit Nederland gepubliceerd bij JoVE.

Waar ging het over?

Het artikel dat nu is verfilmd ging over het maken van een metalen nanoschuim. ‘We beginnen met een ‘blokcopolymeer’, materiaal dat is gemaakt van twee verschillende monomeren’, legt Katja Loos uit. Wanneer die in de juiste verhouding zijn gemengd, vormt het polymeer dat er uit ontstaat een complex patroon op nanometer schaal.

‘Vervolgens lossen we een van beide componenten op en vullen de ruimte met metaal, in dit geval nikkel.’ Op die manier ontstaat een afdruk in nikkel van het patroon dat het opgeloste materiaal vormde. In het laatste stadium wordt het resterende polymeer weggebrand. Het eindproduct: een afgietsel in nikkel van de nanostructuur.

‘Op die manier kunnen wij een nanoschuim maken met een goed gedefinieerde structuur. Wanneer je een stroom laat lopen door dit schuim, terwijl het in een bufferoplossing hangt, zal het gaan samentrekken, als een actuator.’ Het is niet mogelijk om met dit materiaal grote verplaatsingen te bewerkstelligen, maar de techniek zou nuttig kunnen zijn op bijvoorbeeld een ‘lab-op-een-chip’, om componenten te verplaatsen.