Ethicus Jeantine Lunshof onderzoekt introductie nieuwe genetische technologie

Lunshof werkt al ruim tien jaar binnen het laboratorium van de Amerikaanse geneticus George Church. In dit lab zijn tal van doorbraken bereikt op het gebied van genoom onderzoek en synthetische biologie. Lunshof onderzoekt onder meer de implicaties van nieuwe genetische technieken die in het lab ontwikkeld worden. Een van die nieuwe technieken is genome editing. Dit is een methode voor het aanbrengen van uiterst precieze veranderingen in het genoom van organismen.

Immuun voor Lyme-bacterie
Het is mogelijk om genetisch aangepaste insecten of dieren in het wild uit te zetten om bepaalde ziekten te bestrijden. De vraag is welke overige gevolgen dit heeft en of dit verantwoord is. Een concreet plan richt zich op de ziekte van Lyme, die via met een bacterie besmette teken wordt overgebracht. Wetenschappers in de groep van professor Kevin Esvelt van het Massachusetts Institute of Technology hebben een manier ontwikkeld om muizen, die als gastheer dienen voor de teken, antistoffen te laten maken tegen de Lyme-bacterie, of tegen de teken zelf. Deze muizen zijn dan immuun en kunnen niet meer met de bacterie geïnfecteerd worden. Omdat het vaccineren van alle individuele muizen praktisch gezien onmogelijk is, hebben de onderzoekers door middel van genome editing de immunisatie overerfbaar gemaakt, zodat alle nakomelingen van die genetisch aangepaste muizen immuun zijn voor de Lyme bacterie.

Eiland voor de kust van Boston
Doel is om op een klein eiland voor de kust van Boston zeer grote aantallen immune muizen los te laten, zodat zij de genetische verandering verspreiden onder alle muizen die er leven. ‘Op dit moment onderzoeken de biologen wat de ecologische gevolgen kunnen zijn van het experiment met de overerfbare immunisatie, onder meer via rekenmodellen’, legt Lunshof uit. ‘Je vervangt namelijk de hele populatie door nieuwe, genetisch veranderde dieren.’

Bevolking actief betrokken
Zo’n ingreep in de natuur kan alleen wanneer de bevolking akkoord is en daarom wordt die actief betrokken bij het hele wetenschappelijke onderzoek vanaf de allereerste fase van planning. De onderzoeksgroep van Esvelt in het MIT ontwikkelt daartoe een nieuw model voor effectieve samenwerking tussen onderzoekers en bevolking: Responsive Science. Volledige openheid over de inhoud en voortgang van het wetenschappelijk onderzoek - met online beschikbaarheid van alle documentatie - en voortdurend overleg met de burgers, organisaties en bestuurders van de eilanden vormen de kern van Responsive Science.

Responsive Science onderzoeken
‘Uiteindelijk beslist de bevolking over de daadwerkelijke uitvoering van het project’, zegt Lunshof. Zij zal met Esvelt onderzoeken of deze methode van Responsive Science goed werkt. Lunshof is hoofdonderzoeker van het bio-ethiek project, dat geleid wordt vanuit het MIT. Onder haar leiding werkt ook een Groningse student in Harvard Medical School en in het MIT aan de genetische kant van het onderzoek.

Tot een beslissing komen
‘Rond het wetenschappelijk onderzoek naar de genetische immunisering van de muizen hebben we regelmatig overleg met de bevolking en dat wordt zorgvuldig gedocumenteerd’, vertelt Lunshof. Op de eilanden Nantucket en Martha’s Vineyard zijn al diverse bijeenkomsten geweest, videodocumentatie daarvan is online beschikbaar*. Een belangrijke vraag in het onderzoek van Lunshof is of en hoe individuen en de gemeenschap als geheel tot een beslissing kunnen komen over de vraag of een genetische interventie een acceptabele manier is om de ziekte van Lyme te bestrijden.

Filosofische en ethische analyse
‘Een zorgvuldige filosofische en ethische analyse is onmisbaar bij de ontwikkeling van een raamwerk voor beslissingen met verstrekkende gevolgen, waarbij bovendien zeer diverse zienswijzen en waarden aan de orde zijn’, aldus Lunshof. ‘Dit soort onderzoek vormt de kern van mijn werk, waarin ik filosofie en ethiek met de nieuwste inzichten in de natuur- en levenswetenschappen probeer te verbinden.’ Het bio-ethische onderzoeksproject gaat begin 2017 van start, al zal het nog enkele jaren duren voordat de genetisch immune muizen inderdaad op de eilanden uitgezet kunnen worden – indien de bevolking daarvoor kiest.

Cruciaal onderzoek
Het onderzoek van Lunshof is cruciaal omdat wetenschappers inmiddels werken aan allerlei technieken voor verandering van het genoom van organismen en hele populaties. Het uitzetten van aangepaste muizen zal op het vasteland niet werken, de muizenpopulatie daar heeft immers een voortdurende instroom van niet-immune muizen. Daarom  zal daar een andere techniek nodig zijn, de zogenaamde gene drive. Die zorgt voor een razendsnelle, onbegrensde verspreiding van de genetische verandering onder de muizen. De techniek van gene drives is ook in ontwikkeling om bijvoorbeeld muggen die in grote delen van de wereld zeer ernstige ziekten overbrengen uit te schakelen, bijvoorbeeld door een mutatie aan te brengen die vrouwtjesmuggen onvruchtbaar maakt.

Personal Genome Project
Lunshof werkt in Harvard onder meer aan het Personal Genome Project, waarin 100.000 vrijwilligers DNA en medische gegevens laten opslaan in een publieke databank. Zij ontwikkelde de Open Consent procedure, waarmee deelnemers worden geïnformeerd over en toestemming geven voor het openbare, niet-anonieme gebruik van hun gegevens.
In het UMCG werkt Lunshof binnen de afdeling Genetica aan ethische vragen op het gebied van zeer grootschalig genoomonderzoek, een en ander ook in samenwerking met de Faculteit Wijsbegeerte van de RUG.  Daarnaast is zij lid van de Scientific Advisory Board van de CRISPR Core Facility bij ERIBA.

See this Press release in English