VVD jaaroverzicht 1982

Uit: L. Koeneman en P. Lucardie, ‘Het Partijgebeuren. Kroniek van de partijpolitieke gebeurtenissen van het jaar 1982’ in: R. A. Koole en P. Lucardie (red.), Jaarboek 1982 Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen(Groningen 1983), 10-46, aldaar 44-46.

De VVD beleefde in 1982 grote electorale triomfen, maar ook een verandering van leider en een aantal onaangename incidenten.

Als oppositiepartij ging ze de Statenverkiezingen in, waarbij haar politiek leider Hans Wiegel een actieve rol speelde en vooral D'66 niet spaarde. De VVD stemde wel in met het bezuinigingsbeleid van het tweede kabinet-Van Agt, maar koesterde ernstige bezwaren tegen het banenplan van minister Joop den Uyl en tegen de eenzijdige aanpak van met name het ziektegeld. Bij de Statenverkiezingen behaalde de partij meer stemmen dan de PvdA en bijna even veel zetels (150 respectievelijk 161), een forse winst ten opzichte van 1978. In zijn commentaar verklaarde de hoofdredacteur van het partijblad Vrijheid en Democratie (1982, nr. 1265) dit vooral uit de bijdrage van het ‘fenomeen’ Wiegel.

Op 19 en 20 maart hield de VVD een algemene vergadering te Venlo, onder andere over de rol van de vrouw in de VVD. Positieve discriminatie van vrouwen in de partij wees men af. ‘Als liberale vrouwen feministische standpunten nastreven, moet de VVD er voor waken dat zij als partij geen middel wordt om dat doel te bereiken’. De organisatie van de Vrouwen in de VVD werd nog niet definitief geregeld. De vrouwen kozen in juni A. van Namen tot voorzitter.

In april kondigde Hans Wiegel nogal onverwachts zijn aftreden als politiek leider en fractievoorzitter aan. Kort daarna werd hij benoemd tot Commissaris van de Koningin in Friesland. Aanvankelijk riep zijn benoeming in Friesland veel weerstand op, vooral bij de Fryske Nasjonale Partij en het CDA. Zeer snel voorzag de Tweede Kamerfractie in een opvolger: Ed Nijpels, een 32-jarige jurist uit Bergen op Zoom (Noord-Brabant), voormalig voorzitter van de Jongeren Organisatie voor Vrijheid en Democratie. Binnen de VVD gold hij als links, wellicht mede door zijn deelname aan het overleg met PvdA-en D'66-leden in Hotel Des Indes. Niettemin sloot de op 14 mei formeel aangewezen kersverse politieke leider in de verkiezingscampagne voor de Tweede Kamerverkiezingen van 8 september de PvdA als coalitiepartner duidelijk uit. De verschillende opvattingen over het plaatsen van kernwapens gaven daarbij de doorslag. Liever zag Nijpels een coalitie met CDA en D’66, waarbij hij dan wel van het CDA een duidelijke eensgezinde opstelling verlangde.

Na de gemeenteraadsverkiezingen in juni, die opnieuw zeer succesvol verliepen voor de VVD, toonde deze zich echter in tal van steden bereid tot samenwerking met de PvdA. In tegenstelling tot vroeger streefde de partij vaak naar een program-, in plaats van een afspiegelingscollege. Zo vormde zij in Enschede, Leiden, Schiedam en Utrecht programcolleges met de PvdA (in Utrecht ook met D'66) zonder het CDA.

In haar (herziene) verkiezingsprogramma stelde de VVD een loonmatiging van twee procent per jaar voor, een belastingverlaging en bezuinigingen van ± 27 miljard gulden vanwege het financieringstekort èn een lastenverlichting voor het bedrijfsleven. Sociale uitkeringen zouden - met uitzondering van de AOW - met vijf procent per jaar moeten dalen en dus op afstand aan de lonen gekoppeld worden.

Nijpels voerde over het algemeen een voorzichtige campagne. Af en toe viel hij uit, met name naar het CDA. De binding tussen geloof en politiek kwam hier nogal eens aan de orde. Nijpels was immers evenals de politieke leider van het CDA rooms-katholiek, al noemde hij zichzelf tijdens een vraaggesprek een ‘libertijnse katholiek'.

Bij de Tweede Kamerverkiezingen ging de VVD opnieuw sterk vooruit: van 26 naar 36 zetels. Onder de jongste kiezers (18 tot en met 24 jaar) werd zij de grootste partij. De winst kwam vooral van het CDA (37 procent) en D'66 (25 procent), minder van de PvdA (13 procent). In Noord-Brabant was de winst het grootst (acht procent) in Groningen het kleinst (drie-en-een-half procent). De meest optimistische verwachtingen werden nog overtroffen, zodat zelfs een bommelding de feestvreugde op de verkiezingsavond niet kon bederven. ‘Met de 36 zetels in de Tweede Kamer kunnen zelfs de grootste tegenstanders niet meer ontkennen dat de liberalen de status van echte volkspartij hebben bereikt’, schreef Vrijheid en Democratie (1982, nr. 1271).

Na de verkiezingen brak er voor de VVD een minder plezierige periode aan. Weliswaar nam zij in tweede instantie met succes deel aan de kabinetsformatie die in de regering-Lubbers-Van Aardenne uitmondde, maar tezelfdertijd raakte zij verwikkeld in een aantal schandalen. Een nieuw Kamerlid, Jaap Metz, gewezen redacteur van De Telegraaf, kwam in opspraak vanwege publiciteitswerk voor een onroerend goed-firma die fraude zou hebben gepleegd. Na zijn beëdiging als Kamerlid deed het gerucht de ronde dat hij Ed Nijpels zou hebben gechanteerd. De betrokkenen spraken dit ondubbelzinnig tegen.

Een ander Kamerlid, Erica Terpstra, zou dit gerucht aan een journalist van De Tijd hebben gemeld of bevestigd. Na enige interne discussie verklaarde de fractie de zaak voor gesloten.

In dezelfde periode werd Charles Schwietert, een bekend TV-presentator, benoemd tot staatssecretaris voor Defensie voor de VVD. Naar eigen zeggen was hij al twee jaar lid van de VVD; volgens het partijbureau pas enkele maanden. Ook andere feiten die Schwietert over zichzelf openbaar gemaakt had - zijn academische titel en zijn (reserve-)officiersrang - bleken niet te kloppen. Na drie dagen in functie te zijn geweest nam hij ontslag als staatssecretaris.

Tenslotte bleek er enige onduidelijkheid te bestaan over een commissariaat van minister Gijs van Aardenne bij de onderneming Holland Sea Search, die op de Noordzee olie zou gaan boren. Van Aardenne, die van 1977 tot 1981 en vanaf november 1982 minister van Economische Zaken was, had pas op het laatste moment een regeling getroffen voor zijn inkomsten uit dit commissariaat.

Aan het eind van het jaar luwde de opwinding over deze zaken. De VVD kon in alle rust haar vijfenzestigste algemene vergadering op 10 en 11 december in Bussum beleggen, waar onder andere de rechten van patiënten en het vraagstuk van de euthanasie besproken werden.

De VVD nam dit jaar bovendien deel aan een congres van de Liberale Internationale te Den Haag. De liberalen bleken nogal verdeeld over de 'bevriezing' van kernwapens: een meerderheid stemde daarmee in, een minderheid stemde tegen. De VVD behoorde tot deze minderheid.