Partijgeschiedenis

De SAP vormde evenals haar voorganger IKB de Nederlandse sectie van de Vierde Internationale en zag zichzelf als deel van een ‘wereldpartij’. Als grondlegger van deze Internationale wordt Leo Trotsky beschouwd, een Russisch revolutionair die al in de jaren twintig waarschuwde dat de Sovjet-Unie het socialisme verraadde en bureaucratisch ontaardde. De trotskisten zagen in de ineenstorting van de Sovjet-Unie een bevestiging van hun theorie, maar slaagden er niet in veel buitenstaanders hiervan te overtuigen. De Vierde Internationale kende overigens verscheidene scheuringen en afsplitsingen, waarvan enkele ook in Nederland aanhangers kregen, maar die echter anders dan de SAP niet als organisatie aan verkiezingen deelnamen. De SAP werd voortdurend in de gaten gehouden door de Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD), later de AIVD. Haar leden zagen zich soms geconfronteerd met een beroepsverbod (in 1984 Wim Schul bij de PTT).

De SAP beschikte over een (bescheiden) eigen wetenschappelijk bureau, de Henk Sneevliet Stichting.

In het verkiezingsprogramma ‘Voor de verandering’ van 1986, vastgesteld door het partijbestuur, pleitte de SAP voor een radicale breuk met kapitalisme en militarisme, via nationalisatie van de grond, industriële bedrijven, banken, verzekeringen, grote winkelbedrijven, aannemersbedrijven en energiebedrijven, onder controle van vakbonden en personeel. Ook het grote particuliere woningbezit zou onteigend moeten worden. Nederland moest uit de NAVO treden en het leger afschaffen, maar ook meer internationale solidariteit tonen o.a. met Nicaragua. Verder streefde de partij naar drastische nivellering van inkomens en vermogens, afschaffing van de BTW en andere indirecte belastingen, drastische arbeidstijdverkorting, positieve discriminatie van vrouwen en migranten, legalisering van soft drugs en decriminalisering van pedofilie. In 1986 werd de lijst aangevoerd door Anneke Meijsen.  

Het verkiezingsprogramma ‘Presenteer de rijken de rekening’ van 1989 bevatte grotendeels dezelfde eisen, maar besteedde meer aandacht aan milieuproblemen. De lijst werd nu aangevoerd door Harrie Lindelauff. De SAP had in dat jaar wel samen met GroenLinks willen optrekken maar stuitte daarbij op weerstand met name vanuit de PPR en CPN. Ze verweet overigens GroenLinks ‘parlamentarisme’ en verwaarlozing van buitenparlementaire acties.

In het verkiezingsprogramma ‘Grenzeloos solidair’ van 1994 ijverde de SAP nog steeds voor dezelfde socialistische idealen, zij het soms iets voorzichtiger geformuleerd. Ze wilde zowel op economisch als op politiek gebied zelfbeheer en directe democratie invoeren, onder meer door invoering van referendum en volksinitiatief. Ze wilde de grenzen openen voor migranten (vandaar ook de titel) en die dezelfde sociale en politieke rechten toekennen als de Nederlandse bevolking. Opvallend aan dit program is de vermelding van afwijkende standpunten binnen de partij, met name over energieheffingen en andere ‘groene’ belastingen. De lijst werd in 1994 aangevoerd door Patrick van der Voort, voorzitter van de met de SAP verwante jongerenbeweging Rebel, met op de tweede plaats Wim Baltussen namens de SAP.

Terwijl de SAP op landelijk niveau nooit zetels wist te winnen, lukte dat soms op lokaal niveau wel dank zij samenwerking met andere partijen. In Amsterdam bijvoorbeeld leverde de partij in 1998 kandidaten voor de lijst Amsterdam Anders/De Groenen, waarvan er één (Ernst van Lohuizen) een zetel mocht innemen.

In de loop van de jaren tachtig en negentig profileerde de SAP zich steeds meer als feministisch en anti-racistisch of multiculturalistisch en voerde geregeld actie op dit gebied. Langzaam verwijderde de SAP zich programmatisch en symbolisch van Trotsky. Zo werd het blad Klassenstrijd in 1994 omgedoopt tot Grenzeloos en verdwenen  hamer en sikkel uit het partijlogo. Terwijl een deel van de leden de partij wilden verbreden, pleitte een ander deel juist voor een meer leninistische koers. De discussies gingen er vaak heftig aan toe en leidden af en toe tot uittreden van leden – een deel van de minderheid sloot zich aan bij de meer orthodox trotskistische Internationale Socialisten (IS). Het ledental daalde in de loop der jaren van circa 150 tot ongeveer 40. De partij nam dan ook steeds minder aan verkiezingen deel.

Op het 17e partijcongres in maart 2004 werd besloten de partij te veranderen in een minder formeel georganiseerd netwerk, Socialistische Alternatieve Politiek (met dezelfde afkorting: SAP), dat zich zou toeleggen op de publicatie van het blad Grenzeloos. In 2013 staakte men de papieren uitgave en beperkte zich tot digitale publicaties via de website (www.grenzeloos.org).