CD jaaroverzicht 1998

Uit: B. de Boer, P. Lucardie, I. Noomen en G. Voer­man, 'Kroniek 1998. Overzicht van de partijpolitieke gebeurte­nissen van het jaar 1998' in: G.Voerman (red.), Jaarboek 1998, Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen (Groningen 1999), 14-94, aldaar 29-31.

Inleiding

Voor de CD was 1998 een rampzalig jaar. De partij raakte bijna al haar raads­zetels en haar voltallige Tweede-Kamerfractie kwijt. In augustus werd bekend dat partijleider J.G.H. Janmaat de oprichting van een andere partij voorbereidde.

Gemeenteraadsverkiezingen

Van de 78 raadszetels die de CD in 1994 had gewonnen, waren in de loop der jaren al vele verloren gegaan in tussentijdse verkiezingen, door afsplitsingen of doordat de zetels in feite niet meer bezet werden, zodat aan de vooravond van de raadsverkiezingen in 1998 de CD  eigenlijk nog maar achttien zetels restten (Trouw, 17 februari 1998).Van dat bescheiden aantal wist de partij er op 4 maart nog slechts één te behouden, en wel in Schiedam. Partijleider Janmaat weet het verlies in eerste instantie aan stemfraude, maar wees vervolgens op het isolement waarin zijn partij – en zijn persoon – was geraakt door toedoen van de media, de overheid en anti-fascistische actiegroepen (NRC-Handels-blad, 6 maart 1998). Hij verwierp de verklaring van waar-nemers buiten de partij, die het verlies beschouwden als een reactie op de slechte prestaties en veelvuldige afwezigheid van CD-raadsleden.

Een andere mogelijke factor was de in 1997 doorgevoerde wijziging in de Kies­wet. Deze verplichtte alle partijen die aan verkiezingen deel willen nemen, per kieskring of gemeente een minimumaantal burgers op het gemeentehuis onder­steuningsverklaringen te laten tekenen. Voordien hoefden alleen partijen die niet in raad of Kamer vertegen-woordigd waren handtekeningen te verzamelen, en bovendien konden ze dat bij burgers thuis doen in plaats van dat deze moesten tekenen op het gemeentehuis.

Concurrentie met andere extreem-rechtse partijen heeft waarschijnlijk ook tot het verlies bijgedragen. Naast de CD namen de Centrumpartij ’86 (CP’86), de daarvan afgesplitste Volksnationalisten Nederland (VNN) en het van de CD af­gesplitste Nederlands Blok aan de verkie-zingen deel. De concurrentie was vaak scherp en agressief. Zo organiseerde de VNN in Rotterdam in februari een demonstratie voor de woning van het CP’86-raadslid M. Freling, die verslaafd zou zijn aan cocaïne. Een soortgelijke actie dreigde in Arnhem tegen de lijsttrekker van de CD, H. Selhorst, die al in 1996 was veroordeeld wegens drugs-handel (zie Jaarboek 1996 DNPP, blz. 25). De CP’86 verloor al haar zetels, VNN won er geen, maar de leider van het Nederlands Blok, W. Vrees­wijk, wist zijn zetel in Utrecht te behouden.

Tweede-Kamerverkiezingen

De raadsverkiezingen voorspelden niet veel goeds voor de Tweede-Kamerver­kiezingen. Janmaat liet zich in maart al tamelijk somber uit over zijn politieke toekomst. In april gaf hij toe ’volledig gedesillusio-neerd’ te zijn, vooral vanwege zijn geringe invloed in de Tweede Kamer en in de media (Reformato­risch Dagblad, 23 april). Het kostte de partij moeite, de benodigde onder­steuningsverklaringen te vergaren. In Nijmegen boden Selhorst en twee andere partijleden in maart verslaafden zelfs geld of een portie heroïne aan in ruil voor een ondersteuningsverklaring. Ook in Almelo en Leiden zouden leden van de CD ondersteuners hebben geronseld voor geld. De ronselpraktijk is op zich niet strafbaar, alleen Selhorst zou worden vervolgd – en in mei tot enige maanden gevangenisstraf veroordeeld -wegens bezit van heroïne. Zijn aanhouding ver­hinderde hem echter om de onder-steuningsverklaringen op tijd in te leveren, zodat de CD in de kieskring Nijmegen niet meer kon meedoen met de verkie­zingen. Ook in de kieskring Assen voldeed de partij niet aan de voorwaarden van de Kieswet. Daarmee had zij ook de extra zendtijd voor partijen in het kader van de Tweede-Kamerverkiezingen verspeeld, die alleen partijen toekomt die in alle kieskringen deelnemen.

Het verkiezingsprogramma van de CD, getiteld Trouw aan rood wit blauw! was eind 1997 opgesteld door een commissie onder leiding van W. Elsthout. Het week weinig af van het programma van 1994 (zie Jaarboek 1997 DNPP, blz. 22-23). Nieuw was het streven naar ’hereniging met Vlaanderen en andere Nederlandstalige gebieden’ en naar een ’overkoepelende cultuur’, evenals de nadruk op ’gezins-beschermend beleid’. Lijsttrekker van de CD was wederom Janmaat.

De CD, die in opiniepeilingen nog op één zetel had kunnen rekenen, verdween na de verkiezingen geheel uit de Tweede Kamer. In een emotionele reactie op de nederlaag haalde Janmaat (verbaal èn fysiek) fel uit naar de media. Hij opperde opnieuw dat met stemmachines geknoeid zou zijn. In augustus zou hij daarover een klacht indienen bij de Raad van Europa. Ook de Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD) zou de partij kapot hebben gemaakt. De Leidse onder­zoeker J. van Donselaar weet de neergang van de CD echter vooral aan een zwakke campagne, geringe aandacht bij het publiek voor het vreemdelingen­beleid – vanouds het centrale thema van de CD – en een ’criminelen-en luiwammessen-imago’ in de media (Trouw, 8 mei 1998).

Na de verkiezingen: het einde van de partij?

Met het verlies van bijna alle raadszetels en alle kamerzetels – en daarmee verbonden: van overheidssubsidie – dreigde de CD in een fatale crisis te belanden. Van de drie overgebleven zetels in Provinciale Staten ging er reeds in juni één verloren, doordat het Brabantse Statenlid J. van der Steen uit de partij trad en als onafhankelijke zijn zetel bleef bekleden. Op 10 juli richtte hij met enkele andere leden van de CD, de VNN en partijlozen een nieuwe partij op, de Nationale Partij Nederland, met de bedoeling een eind te maken aan de verdeeldheid in het extreem-rechtse kamp. Volgens M. Hoogstra, leider van VNN, zouden alle leden van zijn organisatie automatisch lid worden van de nieuwe partij. Voorzitter werd E. Perée, op dat moment partijloos maar in de jaren tachtig lid van de Centrumpartij.

Janmaat hield zich afzijdig van deze nieuwe formatie. Hij bereidde de oprichting van een andere partij voor, die Conservatieve Democraten zou gaan heten, zo werd in augustus bekend.