Partijgeschiedenis

BIJ1 werd opgericht onder de naam Artikel1 op 24 december 2016 door Sylvana Simons, na haar breuk met DENK. De partij stelt de gelijkwaardigheid tussen mensen centraal en wil daarom de werking van artikel 1 van de Nederlandse Grondwet versterken. Met Simons als lijsttrekker haalde de partij bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2017 28.700 stemmen (0,3%), te weinig voor een zetel. Op 29 oktober 2017 is de naam van de partij gewijzigd in BIJ1, nadat de rechtbank in Amsterdam in juni 2017 had bepaald dat Artikel1 zijn naam moest veranderen omdat die teveel leek op die van antidiscriminatiebureau Art.1. Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2021 behaalde BIJ1 één zetel.  

Simons was bekend geworden door haar werk bij verschillende televisiezenders, maar ook door haar deelname aan de campagne tegen Zwarte Piet, die haar veel bedreigingen opgeleverd had. Artikel1 wilde Zwarte Piet niet meer in de openbare ruimte en de publieke media toelaten. Voorts wilde de partij quota instellen bij de overheid voor vrouwen en etnische en seksuele minderheden (LHBTQIA). In haar verkiezingsprogramma van 2017 pleitte ze verder voor een nationaal zorgfonds, en voor een groener en diervriendelijker beleid.

Op de kandidatenlijst voor de Tweede Kamerverkiezingen van maart 2017 stonden enkele bekende personen met een Caribische of Surinaamse achtergrond, zoals Gloria Wekker, oud-hoogleraar gender en etniciteit, maar ook witte Nederlanders. Lijstduwer was Anja Meulenbelt, publiciste en oud-senator voor de SP; zij zou ook leiding geven aan het wetenschappelijk bureau van de partij. Volgens de website telde de partij na de Kamerverkiezingen ruim 1000 leden. Begin 2022 had BIJ1 5800 leden.

In januari 2018 werd de politieke jongerenorganisatie Radicaal opgericht. BIJ1 kende aanvankelijk  twee lokale afdelingen, Amsterdam en Rotterdam. Bij de gemeenteraadsverkiezingen van maart 2018 won de partij onder de nieuwe naam in Amsterdam één zetel, die werd ingenomen door Simons.

In maart 2021 nam de partij opnieuw deel aan de Tweede Kamerverkiezingen, nu als BIJ1. Simons voerde ook deze keer de lijst aan, gevolgd door de dichter en activist Quinsy Gario – medeoprichter in 2011 van de actiegroep 'Zwarte Piet is racisme' die in 2014 opging in 'Kick Out Zwarte Piet'. Op de derde plaats stond Rebekka Timmer, in 2018 voor de SP in de gemeenteraad van Hilversum gekozen maar in november van dat jaar was overgestapt naar BIJ1, vooral omdat ze het migratiebeleid van de SP afkeurde. Lijstduwers waren Wekker (evenals in 2017),  de schrijfster Anousha Nzume en de actrice Romana Vrede. Van de achttien kandidaten waren elf vrouw. Verschillende etniciteiten, religies en huidskleuren waren op de lijst vertegenwoordigd. Dit keer slaagde de partij van Simons er wel in een Kamerzetel te winnen.

Al snel na de Tweede Kamerverkiezingen van maart onstond er een conflict. Op de algemene ledenvergadering van 24 juli 2021 schortte het partijbestuur het lidmaatschap van Gario op, die vervolgens zelf opstapte. Aanleiding voor de opschorting was een vertrouwensbreuk tussen het bestuur en de nummer twee op de kandidatenlijst. Verschillende interne klachten over het in de woorden van partijvoorzitter Jursica Mills 'toxisch gedrag' van Gario hadden al langer voor commotie in de partij gezorgd (de Volkskrant, 24 juli 2021). Het vertrek van Gario leidde tot protest binnen de partij. Het bestuur van de afdeling van BIJ1 in Den Haag stapte op. In september 2022 en juli 2023 kwam het tot conflicten in de gemeenteraadsfractie en de afdeling BIJ1 in Amsterdam. Uiteindelijk verloor de partij haar drie zetels in de gemeenteraad aldaar.

Na de val van het vierde kabinet-Rutte in juli 2023 besloot Simons af te zien van een kandidatuur voor het lijsttrekkersschap, mede vanwege het gedoe in Amsterdam en haar gezondheid. In september werd bekend dat Edson Olf lijsttrekker van BIJ1 werd. Hij wist bij de Tweede Kamerverkiezingen in november de Kamerzetel van BIJ1 niet te behouden; de partij behaalde 0,42% van de stemmen.

Het verkiezingsprogramma van 2021 was breder en uitgebreider dan dat van Artikel1 in 2017. BIJ1 streefde naar een samenleving op basis van gelijkwaardigheid, rechtvaardigheid en solidariteit zonder kapitalisme en racisme. Racisme werd breed gedefinieerd en omvatte in haar visie niet alleen 'anti-zwart racisme' maar ook antisemitisme en moslimhaat. De racistische en kolonialistische vorming van de Nederlandse samenleving werkte volgens de partij door in tal van sectoren: zorg, politie en justitie, onderwijs en arbeidsmarkt. Ze keerde zich ook tegen ‘klimaatracisme’: landen die zelf weinig bijdragen aan klimaatverandering betalen wel de prijs. BIJ1 wilde artikel 1 van de Grondwet uitbreiden tot genderindentiteit en –expressie, etniciteit, afkomst, nationaliteit en ‘beperkingen’. Het anti-discriminatie artikel zou veel strenger gehandhaafd moeten worden. De partij pleitte ook voor quotaregelingen.

Het kapitalisme wilde BIJ1 vervangen door democratische planning van productie. Belangrijke bedrijven in de industrie en in de landbouw ('miljonairsboerderijen'), maar ook supermarktketens, banken, pensioenfondsen, zorg en openbaar vervoer zouden genationaliseerd en democratisch door werknemers bestuurd moeten worden. Verder wilde de partij de werkweek verkorten tot 30 uur en het minimumloon, de AOW en de bijstand verhogen.

Ook op andere terreinen nam BIJ1 zeer progressieve standpunten in. Zij pleitte voor dierenrechten en een verbod op hobbyjacht, voor een liberaal toelatingsbeleid van vluchtelingen – verblijfrecht in plaats van verblijfsvergunning – en wilde abortus en euthanasie uit het strafrecht halen en zowel hard als soft drugs legaliseren. De monarchie zou plaats moeten maken voor een republiek, de Koninklijke familie moest onteigend worden. Een Constitutioneel Hof zou wetten aan de Grondwet moeten toetsen. De krijgsmacht zou moeten krimpen en op langere termijn vervangen worden door een civiele hulporganisatie. Nederland moest uit de NAVO. En ten slotte zou Nederland de relatie met Bonaire, St. Eustatius en Saba moeten 'dekoloniseren' en gelijkwaardig overleg voeren. Met dit programma positioneerde BIJ1 zich op de uiterste linkerflank van het Nederlandse partijenstelsel, links van SP en GroenLinks.