Door Janey Huibers, Honours student, j.huibers student.rug.nl

Abstract: De meningen over abortus zijn erg verdeeld. De ene groep vindt dat het leven van een kind bijzonder is en daarom niet zomaar beëindigd mag worden, terwijl de andere groep van mening is dat deze keuze bij de vrouw hoort te liggen. Dat vrouwen zelf horen te kiezen of zij een abortus willen, wordt ook wel lichamelijke integriteit genoemd. Strenge abortuswetgeving, maar ook de 24-wekentermijn, vormen beide een inbreuk op de lichamelijke integriteit van vrouwen.

Bij verschillende demonstraties over het recht op abortus luidt de (nood)kreet van vrouwen ‘Mijn lichaam, mijn keuze!’ of ‘Baas in eigen buik’. Veel vrouwen, maar ook veel mannen, pleiten ervoor dat het recht op abortus een vrije keuze blijft. Er vinden daarom steeds meer demonstraties plaats, omdat het recht op abortus nog steeds niet vanzelfsprekend is.

Zo is een abortus nog steeds strafbaar gesteld in Nederland, namelijk in het Wetboek van Strafrecht (WvS). In artikel 296 lid 1 WvS staat ‘hij die een vrouw een behandeling geeft, terwijl hij weet of redelijkerwijs moet vermoeden dat daardoor zwangerschap kan worden afgebroken, wordt gestraft’. In lid 5 staat dat afbreking van de zwangerschap niet strafbaar is indien de behandeling is verricht door een arts in een ziekenhuis of abortuskliniek. Vele demonstranten willen juist dat abortus helemaal niet meer strafbaar wordt gesteld. Het recht op abortus is echter een gevoelige kwestie om een debat over te voeren. Mensen denken namelijk verschillend over abortus. De ene groep vindt bijvoorbeeld dat vrouwen geen abortus mogen plegen omdat het leven van een kind bijzonder is en niet zomaar beëindigd mag worden. De andere groep vindt dat abortus wel moet kunnen, omdat je vrouwen niet kunt ‘dwingen’ om abortus te plegen als ze dat om wat voor reden dan ook willen, bijvoorbeeld wegens gezondheidsredenen of persoonlijke omstandigheden. In Amerika heeft de eerste groep, de Conservatieven, door het Hooggerechtshof gelijk gekregen waardoor het landelijk recht op abortus is geschrapt. De Amerikaanse staten mogen nu zelf regelen of zij het recht op abortus willen behouden of niet. Dit laat zien dat de discussie over abortus zeer gevoelig is, omdat de meningen over abortus erg verdeeld zijn.

Lichamelijke integriteit van vrouwen

Het recht om te kiezen, dat voortvloeit uit de lichamelijke integriteit, heeft in het geval van abortus te maken met het idee dat voortplanting in veel opzichten een levensgebied is waarin individuen het recht hebben om hun eigen keuzes te maken (wel of geen kinderen krijgen), maar waarin ook niemand anders het recht heeft om te bepalen wat zij in welk opzicht zullen doen (het kind houden of abortus plegen).[1] Wat lichamelijke integriteit precies is, is moeilijk uit te leggen. Bij lichamelijke integriteit gaat het in ieder geval om 1) ‘het recht op niet-inmenging (het recht om vrij te zijn van inmenging van je lichaam en zonder je toestemming)’ en 2) ‘het recht op lichamelijke zelfbeschikking (het recht om te beslissen wat er in en met je lichaam gebeurt)’.[2] Lichamelijke integriteit houdt dus kort gezegd in dat vrouwen het recht moeten hebben om te bepalen wat er met hun lichaam gebeurt. Met andere woorden, baas zijn over je eigen lichaam.

Lichamelijke integriteit en strenge abortuswetgeving

Strenge abortuswetgeving vormt een inbreuk op de lichamelijke integriteit van vrouwen. Een voorbeeld kan dit verduidelijken. Het gaat om de situatie waarin een vrouw het slachtoffer is geworden van verkrachting en er later achter komt dat zij zwanger is. Verkrachting is een schending van het recht op lichamelijke integriteit op een manier die erop gericht is het slachtoffer te vernederen. Verkrachting holt niet alleen de lichamelijke integriteit van een vrouw uit, maar probeert haar ook te veranderen in een minderwaardig persoon door ook haar waardigheid uit te hollen.[3] Het is daarom belangrijk dat het recht op abortus bestaat met het oog op lichamelijke integriteit van vrouwen. Vrouwen horen zelf te beslissen wat er met hun lichaam gebeurt. Als een vrouw wil dat artsen haar helpen bij een abortus, dan is dat haar beslissing en mag zij niet afhankelijk zijn van anderen. Abortus stelt de vrouw onder meer in staat te bevestigen dat zij geen minderwaardig persoon is. Ook stelt abortus de vrouw in staat de traumatische gebeurtenis wat gemakkelijker te verwerken en niet steeds weer geconfronteerd wordt met de gebeurtenis. Abortus moet daarom niet aan strenge wetgeving worden onderworpen. Superson zegt dit als volgt: ‘Een vrouw is vrij van een moreel slecht oordeel wanneer zij haar recht op lichamelijke integriteit uitoefent door middel van abortus, omdat zij dan in staat is om haar lichamelijke integriteit en haar menselijkheid te doen gelden’.[4] Kortom, de boodschap van deze situatie is duidelijk: als je lichaam tegen je wil wordt gebruikt op een manier die afbreuk doet aan je menselijkheid en waardigheid, moet de mogelijkheid bestaan om je menselijkheid en waardigheid te ‘herbevestigen’ door een abortus mogelijk te maken in het geval van een ongewenste/gedwongen zwangerschap.

De 24-wekentermijn van abortus

Verkrachting is niet het enige voorbeeld dat genoemd kan worden in het kader van lichamelijke integriteit. Een ander voorbeeld is als een vrouw te horen krijgt dat haar ongeborene een (zeer) ernstige medische afwijking heeft. Medische afwijkingen komen soms pas later in de zwangerschap aan het licht. Bij beide situaties kan de 24-wekentermijn van abortus aan de orde zijn. Deze 24-wekentermijn houdt in dat een arts na 24 weken alleen een zwangerschap mag afbreken om zeer zwaarwegende medische redenen. Een voorbeeld is als de ongeborene niet (meer) levensvatbaar is. Als de arts toch besluit tot een zwangerschapsafbreking na 24 weken, dan is dit een strafbare handeling op grond van het WvS en kan het Openbaar Ministerie overgaan tot strafrechtelijke vervolging, tenzij voldaan is aan de strenge zorgvuldigheidseisen.[5] Uit het oogpunt van lichamelijke integriteit is het echter bij beide situaties onwenselijk als vrouwen gewezen zouden worden op de abortusgrens van 24 weken. Het komt nogal eens voor dat een vrouw er pas later achter komt dat zij (gedwongen) zwanger is of dat zij pas net voor de 24-wekentermijn van de arts te horen krijgt dat haar ongeborene een ernstige medische afwijking heeft. De vrouw wordt er dan op gewezen dat zij bijvoorbeeld nog maar twee dagen de tijd heeft om te beslissen of zij haar zwangerschap wil afbreken omdat anders de 24-wekentermijn is verstreken. Een vrouw hoort niet voor dit moeilijke dilemma te staan, maar hoort, zelfs na de 24-wekentermijn, de zwangerschap af te kunnen breken. De 24-wekentermijn zou daarom aan minder strenge eisen moeten voldoen, een soort escape-route moeten hebben, om de lichamelijke integriteit van vrouwen te waarborgen, en natuurlijk ook het recht op hun gezondheid.[6] Mijn voorstel zou zijn om de 24-wekentermijn te verlengen als vrouwen pas na deze termijn erachter komen dat zij (gedwongen) zwanger zijn of als er sprake is van een ernstige medische afwijking van de ongeborene.

[1] O’Neill, O. (2009). Autonomy and Trust in Bioethics (Cambridge University Press).

[2] Superson, A.M. (2014). ‘The Right to Bodily Autonomy and the Abortion Controversy’, in: Veltman, A. & Piper, M. (Eds.), Autonomy, Oppression, and Gender, p. 4.

[3] Ibid.

[4] Ibid., p. 10.

[5] Zie voor de zorgvuldigheidseisen: Beoordelingscommissie late zwangerschapsafbreking en levensbeëindiging bij pasgeborenen. Zorgvuldigheidseisen. Beschikbaar op https://www.lzalp.nl/informatie/juridisch-kader/zorgvuldigheidseisen (laatst geraadpleegd op 3 juli 2022).

[6] Zie voor een analyse van het recht op gezondheid van vrouwen in het kader van abortus mijn vorige blogpost: Huibers, J. (2022). Een schending van het recht op gezondheid bij onvoldoende abortusvoorzieningen en strenge abortuswetgeving. Global Health Law Groningen Student Blog.