Door Janey Huibers, Honours student, j.huibers student.rug.nl

 Abstract: De gezondheid van vrouwen komt in gevaar als er onvoldoende abortusvoorzieningen zijn en als er sprake is van strenge abortuswetgeving. Vrouwen gaan dan op zoek naar illegale, onveilige alternatieven om toch een abortus te hebben. Dit is echter in strijd met zowel de positieve als negatieve verplichtingen van de regering die het recht op gezondheid van vrouwen moet waarborgen en daarvoor ook passende maatregelen moeten nemen, zoals zorgen voor voldoende abortusvoorzieningen.

Over abortus wordt wereldwijd al jaren gedebatteerd. Het debat gaat vooral over de vraag of abortus verboden moet worden en/of bij hoeveel weken een vrouw een abortus mag ondergaan. Begin 2021 voerde Polen een abortusverbod in, maar wel met een uitzondering. Polen staat sinds 27 januari 2021 abortus toe onder de voorwaarde dat er dan sprake moet zijn van verkrachting of incest, ‘’wanneer bij de foetus een ernstige en onomkeerbare handicap of een ongeneeslijke ziekte is vastgesteld die het leven van de foetus bedreigt, of wanneer het leven of de gezondheid van de vrouw in gevaar is.’’[1] Dit brengt artsen in onmogelijke situaties en kan zelfs de gezondheid van de vrouw in gevaar brengen als een arts het niet nodig acht een abortus uit te voeren. Een ander, nog recenter voorbeeld, betreft Amerika.

Het Amerikaanse Hooggerechtshof heeft op vrijdag 24 juni 2022 het landelijk recht op abortus geschrapt. Dit betekent dat de abortuswetgeving weer in handen van de staten komt. Hierdoor is de verwachting dat de helft van de Amerikaanse staten een abortusverbod gaan invoeren. Het verbieden van abortus betekent echter niet dat abortus helemaal verdwijnt. Diana Whitten omschrijft dit heel mooi als: ‘’Je kan abortus niet verbieden, maar alleen een veilige abortus.’’[2] Het verbieden van abortus zal namelijk leiden tot illegale, meer risicovolle abortussen, zonder toezicht van een arts. Dit betekent niet alleen dat de gezondheid van de vrouw op het spel staat, maar ook haar recht op gezondheid, hetgeen in strijd is met verschillende internationale mensenrechten-standaarden, zoals (het recht op gezondheid in) artikel 25 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens van de Verenigde Naties (VN), en artikel 12 van het Internationaal Verdrag inzake Economische, Sociale en Culturele rechten van de VN (IVESCR).

Het recht van vrouwen op gezondheid en abortus

Het doel van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) is om de bevolking van elk land op een zo hoog mogelijk gezondheidspeil te brengen. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) definieert ‘gezondheid’ als ‘een toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en sociaal welzijn en niet slechts de afwezigheid van ziekte of zwakheid’.[3] Het recht op gezondheid is een juridisch bindende norm, die verankerd ligt in een aantal internationale verdragen, zoals het IVESC. Staten (lees: de regering van elk land), moeten het recht op gezondheid respecteren, beschermen en verwezenlijken.[4] Dit is ook van belang wanneer het om abortus gaat. Een abortus moet veilig gebeuren. Indien er geen veilige en toereikende middelen voor abortus zijn, kunnen de gevolgen ernstig zijn als een vrouw onder duistere omstandigheden toch besluit een abortus te nemen. Enkele gevolgen zijn bloedverlies of het oplopen van een infectie, met soms de dood tot gevolg. Veilige abortusvoorzieningen zijn dan ook noodzakelijk om de gezondheid van vrouwen niet in gevaar te brengen, aangezien vrouwen ook het recht hebben om hun zwangerschap af te breken, wat een fundamenteel en onvervreemdbaar recht is.[5]

Naast het recht om een zwangerschap af te breken, hebben staten de positieve verplichting om te voorzien in de middelen die nodig zijn om te voorkomen dat vrouwen sterven als gevolg van een zwangerschap gerelateerde oorzaak, zoals een behandeling voor een onveilige abortus of deskundige begeleiding bij de bevalling.[6] Deze positieve verplichting vloeit voort uit artikel 1 van het Europees Verdrag tot de Bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM): ‘De Hoge Verdragsluitende Partijen verzekeren een ieder die ressorteert onder haar rechtsmacht de rechten en vrijheden die zijn vastgesteld’. Staten hebben ook een negatieve verplichting om zich te onthouden van restrictieve abortuswetten en vrouwen dus een redelijke toegang te bieden tot veilige abortusvoorzieningen.[7] Dit betekent dat wanneer de regering abortusklinieken faciliteert om legale abortus te verlenen, zij verplicht is ervoor te zorgen dat de diensten beschikbaar zijn en worden verleend op een wijze die het recht van vrouwen op waardigheid respecteert.[8] Wanneer uit studies blijkt dat de sterfte en ziekte onder moeders hoog is, kan de regering erop worden gewezen dat zij haar plicht verzaakt om de toegang van vrouwen tot de gezondheidszorg te waarborgen.[9]

Strenge abortuswetgeving

Als vrouwen ervoor kiezen om een abortus te plegen, dan moet dit op een veilige manier gebeuren. Staten moeten vrouwen hierbij helpen. Zij hebben een positieve verplichting om ervoor te zorgen dat er voldoende, medisch veilige abortusvoorzieningen beschikbaar zijn, zodat vrouwen op een veilige manier een abortus kunnen hebben. Daarnaast hebben staten ook een negatieve verplichting om af te zien van strenge abortuswetten. Dit geldt voor zowel Polen als verdragspartij bij het EVRM, als voor Amerika op basis van de jurisprudentie van het Inter-Amerikaanse Hof voor de Rechten van de Mens (IAHRM). Het IAHRM heeft het Amerikaans Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens (AVRM) zo uitgelegd dat het niet alleen aanleiding geeft tot negatieve verplichtingen, maar ook tot positieve verplichtingen.[10] In de zaak Suárez Peralta v. Ecuador oordeelde het IAHRM dat ‘’staten een adequaat normatief kader moeten scheppen dat de verlening van diensten op het gebied van de gezondheidszorg regelt, waarbij kwaliteitsnormen worden vastgesteld voor openbare en particuliere instellingen die het mogelijk maken elk risico van schending van de persoonlijke integriteit tijdens de verlening van deze diensten te vermijden.’’[11] Dit geldt ook voor het recht op abortus, dat in de grondwet van Amerika wordt beschermd sinds het arrest Roe v. Wade.[12] Kortom, zowel uit het EVRM als uit het IAHRM vloeit voort dat staten zich moeten onthouden van strenge abortuswetgeving. Abortus moet legaal moet blijven, omdat het recht op gezondheid van vrouwen en het recht om hun zwangerschap te beëindigen niet in gevaar mag worden gebracht. Een strenge abortuswetgeving ondermijnt het recht op gezondheid en het recht om een zwangerschap af te breken. Daarom moeten staten afzien van dergelijke strenge wetgeving. In het geval van Polen en Amerika moeten beide staten hun positieve verplichtingen nakomen en garanderen dat vrouwen een abortus kunnen ondergaan onder veilige medische omstandigheden. Het mag niet zo zijn dat vrouwen zelf manieren gaan zoeken om alsnog een abortus te krijgen. Staten moeten daarom afzien van strenge abortuswetgeving en juist zorgen voor voldoende abortusklinieken waar vrouwen heen kunnen gaan.

[1]  Amnesty International (2016). Poland: Women’s strike against abortion law amendment. Beschikbaar op https://www.amnesty.nl/actueel/poland-womens-strike-against-abortion-law-amendment (laatst geraadpleegd op 2 juli 2022).

[2] Diana Whitten heeft dit met zoveel woorden gezegd in een artikel van The Guardian: Valenti, J. (2014). No one can prevent all abortions. You can only eliminate safe abortions. Beschikbaar op https://www.theguardian.com/commentisfree/2014/oct/29/prevent-all-abortions-eliminate-safe-abortions (laatst geraadpleegd op 2 juli 2022).

[3] World Health Organization (1946). Constitution of the World Health Organization. Basic Documents, 1946. Zie voor de Nederlandse vertaling de premabule en artikel 1 van het Statuut van de WHO, te vinden op https://wetten.overheid.nl/BWBV0005804/2005-09-15#Verdrag_2.

[4] Sekalala, S., Masud, H., & Bosco, Rebekah Thomas (2020). Human rights mechanisms for anti-corruption, transparency and accountability: enabling the right to health. Global Health Action, 13, p. 1.

[5] Wild, J., & Kunst, J. (1995). Abortion is a Women’s Right. Empowering Women for Gender Equity, 27.

[6] Cook, R. J., & Dickens, B. M. (2003). Human Rights Dynamics of Abortion Law Reform. Human Rights Quarterly, 25(1).

 [7] Ibid.

[8] Ibid.

[9] Ibid., p. 36. 

[10] Lavrysen, L. (2014). Positive Obligations in the Jurisprudence of the Inter-American Court of Human Rights. Inter-American and European Human Rights Journal, 7(1-2), p. 94.

[11] IAHRM 21 mei 2013, Suárez Peralta v. Ecuador, para. 132.

[12] U.S. Supreme Court 22 januari 1973, Joe v. Wade.