By Willemijn Krugers Dagneaux, Student Master Gezondheidsrecht, willemijn.kd gmail.com

Inleiding

In Nederland bestaan er twee legale manieren waarop een vrouw haar zwangerschap kan afbreken: de instrumentele en de medicamenteuze abortus. De medicamenteuze abortus wordt uitgevoerd door het gebruik van een abortuspil. Op dit moment kan alleen een ziekenhuis of een abortuskliniek deze pil verstrekken. In februari 2018 heeft een aantal Kamerleden een initiatiefwetsvoorstel ingediend om het mogelijk te maken dat een huisarts medicamenteuze abortus kan verrichten door het voorschrijven van de abortuspil.[i] Dit voorstel is nog steeds in behandeling bij de Tweede Kamer. Wat is een abortuspil? Hoe is abortus wettelijk geregeld? En waarom zou de abortuspil bij de huisarts beschikbaar moeten zijn? Op deze vragen wordt in deze blogpost een antwoord gegeven.

Wat is een abortuspil?

Tot 9 weken vanaf de eerste dag van de laatste menstruatie kan een zwangerschap worden afgebroken door middel van de abortuspil. De abortuspil is een combinatie van twee soorten pillen, mifepriston en misoprostol.[ii] Het eerste tablet blokkeert de werking van het zwangerschapshormoon. Hierdoor raakt de foetus los van de baarmoeder. Deze pil wordt ingenomen in een ziekenhuis of abortuskliniek. Het tweede tablet wordt een paar dagen later thuis ingenomen. Dit medicijn is gericht op het opwekken van weeën en zorgt ervoor dat het vruchtblaasje wordt uitgestoten.[iii] Deze beide tabletten zijn opgenomen in de WHO Model List of Essential Medicines.[iv]

Abortus in het Wetboek van Strafrecht

In Nederland is abortus opgenomen in het Wetboek van Strafrecht. Op grond van art. 296 lid 1 Sr is het strafbaar om een vrouw een behandeling te geven waarvan de arts weet of redelijkerwijs moet vermoeden dat daardoor zwangerschap kan worden afgebroken. Abortus is in beginsel dus strafbaar. In lid 5 van het artikel wordt een uitzondering gemaakt voor behandelingen die voldoen aan de eisen in de Wet afbreking zwangerschap. Op grond van art. 2 Wet afbreking zwangerschap (hierna: Wafz) mag alleen een arts in een ziekenhuis of kliniek een behandeling verrichten die gericht is op het afbreken van een zwangerschap. Ook is vereist dat de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (hierna: WVS) een vergunning heeft verleend aan het ziekenhuis of de kliniek om een dergelijke behandeling te verrichten.

Het initiatiefwetsvoorstel

Het initiatiefwetsvoorstel van de Kamerleden Ellemeet en Ploumen beoogt dat de huisarts de abortuspil kan verstrekken. Het voorstel wijzigt zowel de Wet afbreking zwangerschap als het Wetboek van Strafrecht. Aan art. 2 Wafz wordt toegevoegd dat de huisarts bevoegd is om medicamenteuze abortus uit te voeren. In het nieuwe art. 6a Wafz worden specifieke eisen gesteld aan de huisarts. De huisarts is bevoegd een medicamenteuze afbreking van de zwangerschap uit te voeren indien gebruik wordt gemaakt van een medicament dat geregistreerd is voor de afbreking van een zwangerschap. Daarnaast mag de huisarts binnen de overkoepelende huisartsenorganisatie of zorggroep geen winst nastreven. Ook moet worden voldaan aan de eisen die volgen uit de Wet beroepen in de individuele gezondheidszorg zodat gewaarborgd is dat de behandeling voldoet aan de eisen die daaraan uit medisch oogpunt worden gesteld. Naast de Wafz wordt ook art. 296 lid 5 Sr gewijzigd. Aan het lid wordt toegevoegd dat medicamenteuze abortus door de huisarts niet strafbaar is.

De abortuspil bij de huisarts

Er bestaan goede redenen om de abortuspil beschikbaar te maken bij de huisarts. Allereerst heeft wetenschappelijk onderzoek aangetoond dat medicamenteuze zwangerschapsafbreking door de huisarts veilig en effectief is en kan deze de randvoorwaarden realiseren.[v] Zo is deze niet alleen deskundig, maar heeft deze ook echoscopie en vierentwintigszorg beschikbaar. ’[vi] Op medisch vlak bestaat er dus geen reden om de abortuspil niet bij de huisarts beschikbaar te stellen. Bovendien draagt de abortuspil bij de huisarts bij aan een belangrijke doelstelling van de Wafz, namelijk het recht van de vrouw op hulp bij een ongewenste zwangerschap. Een bezoek aan een abortuskliniek is emotioneel en fysiek zwaarder dan een bezoek aan de eigen huisarts. Voor vrouwen bestaat een minder grote drempel om een afspraak in te plannen bij de huisarts. De huisarts is immers een vertrouwd adres. Bovendien is er een beperkt aantal abortusklinieken die voornamelijk in grote steden liggen. Vrouwen in de uithoeken van Nederland zijn hierdoor veel reistijd kwijt. Als abortus via de huisarts wordt verricht, zouden vrouwen geen vrijaf hoeven te nemen van werk en zouden ze het doktersbezoek gemakkelijker kunnen verbergen voor hun werkgever, familie of huisgenoten. Daarnaast komen vrouwen bij de huisarts ook niet in aanraking met actievoerders van de anitabortusbeweging. Tegenstanders van de abortuspil bij de huisarts voeren aan dat de nieuwe mogelijkheid zou leiden tot een toename van het aantal abortussen. Onderzoek in het buitenland laat echter zien dat dit standpunt feitelijk onjuist is.[vii] De coronacrisis heeft ons doen realiseren dat de abortuszorg kwetsbaar kan zijn. De toegang tot abortus moet ook in volgende crises beschermd worden. De abortuspil bij de huisarts kan een goede oplossing hiervoor zijn.

Conclusie

De discussie rondom de abortuspil is een lastige. Abortus is in Nederland in beginsel strafbaar, maar op grond van art. 2 Wafz kan de abortuspil nu alleen in een ziekenhuis of abortuskliniek worden verstrekt. Bij de Tweede Kamer is echter een initiatiefwetsvoorstel aanhangig dat het mogelijk maakt dat de huisarts de abortuspil voorschrijft. Het voorstel wijzigt de Wet afbreking zwangerschap en het Wetboek van Strafrecht. Om de abortuspil te kunnen voorschrijven zal de huisarts aan specifieke voorwaarden moeten voldoen. Dit kan een goede oplossing zijn voor de kwetsbaarheid van onze abortuszorg. Medisch onderzoek heeft aangetoond dat zwangerschapsafbreking door de huisarts veilig is. Bovendien draagt het bij een belangrijke doelstelling van de Wafz: het waarborgen van het recht van vrouw op hulp bij een ongewenste zwangerschap. Daarnaast is een bezoek aan de huisarts veel laagdrempeliger dan een bezoek aan een abortuskliniek. Concluderend zijn er dus goede redenen om de abortuspil bij de huisarts te verstrekken – al is het nu wachten op het oordeel van de Tweede Kamer. Of de abortuspil net als de morning-afterpil beschikbaar zou moeten zijn in een drogist is stof voor een volgende discussie. 

[i] Kamerstukken II 2017/18, 34891, 2.

[ii] https://www.vrouwenmedischcentrum.nl/behandeling/abortuspil/.

[iii] https://www.bloemenhove.nl/

[iv] World Health Organization, World Health Organization Model List of Essential Medicines, 21^st List, Geneva: World Health Organization 2019, te vinden op https://www.who.int/.

[v] Nederlands Huisartsen Genootschap, Effectiviteit en veiligheid van medicamenteuze overtijdbehandeling in de huisartsenpraktijk, 3 maart 2016.

[vi] J. Legemaate, ‘De huisarts en de abortuspil: een grens over?’, AA 2016/887, p. 891.

[vii] J. Legemaate, ‘De huisarts en de abortuspil: een grens over?’, AA 2016/887, p. 891.