Alimentatiestelsel toe aan herziening

In opdracht van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC) is door onderzoekers van de Faculteit Rechtsgeleerdheid van de Rijksuniversiteit Groningen onderzoek uitgevoerd naar de vraag of het huidige alimentatierecht nog wel van deze tijd is. Daarbij is gekeken naar de acceptatie van alimentatie door burgers, naar de aansluiting bij de maatschappij en naar mogelijke aanpassingen van wet- en regelgeving, mede met het oog op het voorkomen van procedures. De onderzoekers stellen enkele verbeteringen voor, onder meer van de grondslag voor alimentatie, van de Alimentatienormen en van de positie van ongehuwde samenwoners.

Grondslag partneralimentatie

Voor partneralimentatie bestaat de grondslag uit de lotsverbondenheid die het huwelijk of het geregistreerd partnerschap met zich brengt. Aan deze lotsverbondenheid is in het verleden ten behoeve van het vaststellen van partneralimentatie op verschillende wijzen inhoud gegeven. De alimentatiegrondslag is door de jaren heen verschoven van financiële ondersteuning om na scheiding gedurende langere tijd zoveel mogelijk op hetzelfde welvaartsniveau te kunnen doorleven tot ondersteuning om economische zelfstandigheid op te bouwen teneinde zelf in het levensonderhoud te kunnen voorzien. Omdat niet iedereen in staat is om na scheiding in korte tijd voldoende economische zelfstandigheid op te bouwen en dat dus ook in redelijkheid niet verwacht mag worden, blijft het nodig dat het wettelijke systeem de mogelijkheid biedt om alimentatie voor langere tijd dan vijf jaar vast te stellen. Het beste is dat de wetgever uitgaat van één wettelijke grondslag, lotsverbondenheid, die de basis kan vormen voor verschillende uitwerkingen in de Alimentatienormen die de rechters hanteren bij het berekenen van alimentatie.

Grondslag kinderalimentatie

Voor kinderalimentatie geldt dat de wettelijke grondslag met de verantwoordelijkheid voor de verzorging en opvoeding van minderjarige kinderen gegeven is; daarover bestaat vrijwel geen discussie, behoudens de stiefouderalimentatie. Mede gelet op het toegenomen aantal samengestelde gezinnen, dient stiefouderalimentatie te worden heroverwogen. De kinderalimentatie voor jongmeerderjarigen dient te worden beperkt tot de jongmeerderjarigen die een opleiding of studie volgen en voor hen te worden verlengd tot de vierentwintigjarige leeftijd, wanneer de jongmeerderjarige geacht kan worden de opleiding of studie te hebben afgerond.

Herziening Alimentatienormen

De Alimentatienormen zijn een succesvol instrument dat bijdraagt aan de voorspelbaarheid van het recht en de uniforme rechtstoepassing in Nederland. Zij zijn echter aan een algehele herziening toe. De toegankelijkheid, leesbaarheid en hanteerbaarheid kunnen worden vergroot en leemten kunnen worden opgevuld. Daarbij kunnen nieuwe concepten als co-ouderschap, zorgalimentatie, de kinderrekening, maar ook (meer) forfaits voor partneralimentatie, waaronder begrepen de (aangepaste) Hofnorm, in de Alimentatienormen worden opgenomen. Overwogen zou moeten worden om het uitgangspunt bij het bepalen van de behoefte, het netto-gezinsinkomen tijdens het huwelijk, te laten varen omdat een scheiding nu eenmaal een wijziging van inkomen en lasten met zich brengt.

De aldus aangepaste Alimentatienormen zullen het instrumentarium voor de rechter, de rechtshulpverleners en niet in de laatste plaats de justitiabelen, vergroten om passende regelingen te treffen voor de verschillende situaties waarin de alimentatiegerechtigden en de alimentatieplichtigen zich na een scheiding kunnen bevinden. Alleen wanneer de huidige wettelijke grondslag voor partneralimentatie hiervoor voldoende ruimte biedt, is wetswijziging niet nodig.

Veel berekeningsperikelen komen te vervallen als ook partneralimentatie volledig wordt gedefiscaliseerd. Afkoop van alimentatie zou op verzoek door de rechter moeten kunnen worden bepaald.

Economische zelfstandigheid vrouwen

Economische zelfstandigheid van beide ex-partners is de beste remedie om te voorkomen dat alimentatie moet worden betaald. Hoewel er in dit opzicht wel vooruitgang wordt geboekt, blijft de economische positie van de vrouw na een echtscheiding nog altijd achter bij die van de man. Hiermee moet het alimentatierecht de komende decennia nog rekening blijven houden.

Acceptatie van alimentatie

Een belangrijke vraag in het onderzoek was die naar acceptatie van alimentatie. De meningen hierover zijn verdeeld, zowel onder alimentatiebetalers en - ontvangers, als onder deskundigen. De belangrijkste reden hiervoor is dat men dikwijls tegengestelde belangen heeft. Toch wordt er over alimentatie steeds minder geprocedeerd en worden de verplichtingen behoorlijk nageleefd. Als er al geprocedeerd wordt, komt dit vaak door andere oorzaken.

Alimentatie voor informeel samenlevenden

Over het antwoord op de vraag of alimentatieplicht ook zou moeten bestaan voor informeel samenlevenden, heerst in theorie en praktijk verdeeldheid. Gelet op de maatschappelijke ontwikkelingen valt volgens de onderzoekers te overwegen een lex specialis in te voeren voor een bepaalde categorie samenlevenden. Voor hen gaat dan een alimentatieregeling gelden, tenzij zij daarvan bij overeenkomst afwijken.

Voor informatie:

Leon Verstappen (06 539 353 26)
Irene Visser (06 538 384 76)

W.D. Kolkman, L.C.A. Verstappen, & I. Visser, ‘Alimentatie van nu: Acceptatie van alimentatie in het licht van de maatschappelijke ontwikkelingen.’ NILG serie Familie & Recht, deel 25, Boom Juridische uitgevers, Den Haag 2021.

Zie hier het rapport.