(Im)probable stories

De Aannemelijk- en Waarschijnlijkheid van Scenario’s in Strafzaken

In zijn proefschrift gaat Hylke Jellema in op waarheidsvinding binnen strafzaken. Hierbij kijkt hij naar twee verschillende benaderingen voor waarheidsvinding en hoe die elkaar aanvullen. Bij verklaringsbenaderingen staat aannemelijkheid van scenario’s centraal, bij bayesiaanse modellen gaat het om waarschijnlijkheid van de scenario’s. Jellema pleit dat de combinatie van de twee benaderingen kan leiden tot nieuwe inzichten over hoe we rationeel over kwesties rondom strafrechtelijk bewijs kunnen redeneren.

Jellema concludeert dat verklaringsdenken een rationele en nuttige methode is om feitelijke conclusies te trekken. We kunnen echter alleen door middel van de Bayesiaanse aanpak begrijpen waarom, en wanneer ze rationeel is. Beide theorieën zijn dus noodzakelijke elementen van een volledige theorie over rationeel strafrechtelijk bewijs.

Binnen het onderzoek richt Jellema zich op vragen als: ‘Hoe helpt verklaringsdenken het beschikbare bewijs te begrijpen?’ en ‘Wanneer zijn we gerechtvaardigd om een verklaring als waarschijnlijk waar te aanvaarden?’. Hierbij gaat hij eerst in op de functie van het verklaringsdenken, waarbij er meer en minder waarschijnlijke verklaringen, of scenario’s, worden geschetst op basis van bewijsstukken, en daar vervolgens op doorgaat door aan de hand van bayesiaanse modellen inzicht te krijgen in de rationele waarschijnlijkheid van die scenario’s. Gerede twijfel speelt hierin een grote rol.

Wanneer er wordt gekeken naar de waarschijnlijkheid van een scenario mag er geen gerede twijfel bestaan. Gerede twijfel kan ontstaan wanneer er meerdere aannemelijke scenario’s zijn, of juist alleen onaannemelijke, waardoor je niet met zekerheid kunt aannemen dat een bepaald scenario ook daadwerkelijk heeft plaatsgevonden.

Ook betrouwbaarheid van bewijs kan gerede twijfel veroorzaken. Bijvoorbeeld wanneer een verdachte met een onware alternatieve verklaring komt die aansluit bij het beschikbare bewijs, of wanneer rechercheurs aan de hand van het bewijs een scenario bedenken, maar alleen omdat ze vooral hebben gezocht naar bewijsmateriaal dat dit scenario bevestigt.

Wanneer we niet gerechtvaardigd zijn om aan te nemen dat er niets over het hoofd is gezien, door onvolledigheid van bewijs, dan leidt ook dit tot gerede twijfel over de schuld van de verdachte. De onvolledigheid van bewijs kan nooit uitgesloten worden, toch kun je gerechtvaardigd zijn om dit wel aan te nemen. Dit kan alleen als er voldoende verband bestaat tussen de verklaring en twee belangrijke doelstellingen van strafprocessen: error minimization (zo min mogelijk fouten maken) en error distribution (bij voorkeur onterechte vrijspraak in plaat van onterechte veroordeling).

Proefschrift: https://hdl.handle.net/11370/32fbb7d3-3363-4b4b-90ed-cc89763c6d51