‘Geen brug te ver in zoektocht naar nabijheid Michael Jackson.’

This is it: zo heet de dissertatie van Fardo Eringa – vernoemd naar de bekende documentaire over The King of Pop, Michael Jackson, die kort na zijn dood in 2009 uitkwam. Fardo is zelf sinds haar jeugd Jackson-fan, maar veel meer dan dat is zij gefascineerd door nog veel grotere vrouwelijke fans voor wie Jackson als morele gids in hun dagelijks leven fungeert.

Zelfontwikkeling en activisme

‘Het volgen van een artiest kan een leven ordenen, betekenis geven en aanzetten tot activisme,’ concludeert Fardo Eringa onder andere in haar proefschrift. In haar onderzoek richtte zij zich op een groep fans – ‘MJ-pelgrims’ – die regelmatig ‘Michael-plekken’ bezoekt. Ze analyseerde welke rol Michael Jackson speelt in hun leven, waarbij ze de impact van de popster op de levensovertuiging en (groeps)identiteit van zijn volgers onderzocht. Eringa’s casus van ‘Michaeling’ – zoals ze de herdenkingspraktijken noemt die MJ-fans in de nasleep van zijn dood ter nagedachtenis van hem organiseerden, om hun toewijding te uiten en hun verlies een plek te geven – laat zien hoe fandom de basis kan vormen voor morele zelfontwikkeling en collectieve actie. De ondertitel van haar dissertatie luidt dan ook: Worldviews and fandom of female Michael Jackson-pilgrims and their journeys towards living Mike-like.

Opkomend veld binnen de Godsdienstwetenschap

Haar onderzoek naar nieuwe vormen van zingeving in een geseculariseerde cultuur bevindt zich in een opkomend veld binnen de Godsdienstwetenschap (Religious Studies). De hoofdvraag die ten grondslag ligt aan Eringa’s studie is wat de casus van ‘Michaeling’ ons kan vertellen over de manieren waarop hedendaagse mensen fandom, religieus cultureel erfgoed en nieuwe media als bronnen gebruiken om tot een ‘worldview’, ‘sacred forms’ (zaken die mensen beschouwen als ultieme waarheid en essentieel voor het leven zelf) en een moreel zelf te komen. ‘Tijdens mijn MA-scriptie naar ‘Michaeling’ legde ik contact met een aantal vrouwen met wie ik uiteindelijk twee keer naar ‘Michael Week’ ben geweest, de jaarlijkse pelgrimage in de week rond Jacksons sterfdatum. Geen brug bleek te ver in de zoektocht naar nabijheid met Jackson. Ik heb de ervaringen van deze 26 MJ-pelgrims gebruikt als basis voor mijn proefschrift,’ licht ze toe.

Popular culture belangrijke inspiratiebron voor hedendaagse zingeving

Deze vrouwen hebben zich, aldus Fardo, gecommitteerd aan Jackson als morele gids voor hun dagelijks leven: ‘Ik vond het fascinerend om te zien hoe de vrouwen bewust kiezen om Jackson te volgen als inspirator voor hun leven. Geïnspireerd door zijn leven en muziek pogen ze zichzelf en de wereld om hen heen te verbeteren. Ze gebruiken Jacksons muziek om hun emoties en moreel kompas te sturen en om hun spiritualiteit te ervaren. De ‘Michaeling’-herdenkingsrituelen tonen dat juist in onze huidige, cultureel heterogene maatschappij het belangrijk is om aandacht te houden voor zowel traditie als verandering, die, zoals dit proefschrift aantoont, vaak samenkomen in iemands wereldbeeld.’

Met fandom als concrete case study beargumenteert ze dat de zogenaamde popular culture een belangrijke inspiratiebron voor hedendaagse zingeving is: ‘Door middel van fandom communiceren mensen over wie ze zijn, wat ze geloven en doen, en waarom. Tegelijkertijd putten mensen nog regelmatig uit (christelijk) religieus erfgoed, bewust of onbewust. Mijn proefschrift toont de complexiteit van fandom. Met behulp van een narratieve, biografische aanpak laat ik zien dat MJ-pelgrims doelbewust putten uit hun fandom voor het vormgeven van hun wereldbeeld en ter cultivatie van een activistische inborst.’

‘Geen vervanging van religie’

Ze vervolgt: ‘Ook onderstreept deze studie het belang van popular culture – meer specifiek: celebrity-fandom en populaire muziek – als onderzoeksonderwerpen voor de studie van hedendaagse zingeving in het Westen. Een belangrijke bevinding is ook dat fandom van de fans geen vervanging is van religie, maar een manier om een wereldbeeld te uiten. De verhalen van de fans laten zien hoe traditie zich voortzet, maar ook de invloed van nieuwe media, zoals het internet, om een ervaring van het transcendente voort te brengen en te uiten. Het zijn de nieuwe manieren van verbinden die ons meer laten zien over hoe tegenwoordig zingeving tot stand komt en geuit wordt.’

Vertrouwensband

Eringa is zelf al sinds haar jeugd fan van Michael Jackson – hoewel van een ander slag dan de vrouwen in haar studie: ‘Mijn interesse gaat echt uit naar de muziek. Hoewel ik ook gebiologeerd ben door de ongrijpbaarheid van Jackson als persoon met al zijn tegenstellingen. Dat ik zelf bekend ben met de liedjes en de videoclips heeft mij erg geholpen in mijn onderzoek. Het leidde tot een vertrouwensband met de andere fans en ik pikte hun referenties naar hem op. Bovendien gaf mijn eigen fan-zijn een extra lading aan mijn veldwerk-ervaring; ook ik vond het bijzonder om op de plekken te staan waar Jackson geweest is,’ aldus Fardo.

Promotieceremonie

Op donderdag 7 oktober zal Fardo Eringa haar dissertatie, getiteld This is it: Worldviews and fandom of female Michael Jackson-pilgrims and their journeys towards living Mike-like, verdedigen tijdens een promotieceremonie in het bijzijn van haar promotor prof. dr. Marjo Buitelaar, hoogleraar Hedendaagse islam, en co-promotor dr. Mathilde van Dijk, universitair docent Geschiedenis van het christendom en genderstudies aan de Faculteit Godgeleerdheid en Godsdienstwetenschap van de Rijksuniversiteit Groningen. Go for it, Fardo!

Wanneer: Donderdag 07-10-2021
Aanvang: 12:45
Waar: Academiegebouw
Livestream: Via deze link kunt u de ceremonie via de livestream volgen.